تورکمن صحرانینگ رضاشاه قشونی طاراپیندان باسیلیپ آلینماق تاریخیندان

*آشاقداقی تکست عبدالغفور آخوند آهنگری نینگ تورکمنلر تاریخی کتابی نینگ سونگقی صاحیپالاریندان ایکی مطلب. بیرینجیسی ۱۹۹تا ۲۰۷ صاحیپالاریندا 

نظر گلدی خانینگ آطلی لاری بیلن استرآباد يؤلؤندا اؤلدوريلمه سی نینگ بیانی

 يوقاردا دیدیم که دولت نینگ ترکمن صحراگه یاغشی تسلطی بولمان سؤنگ، ترکمن لرینگ اؤنگؤرغالی، آرقالی اؤرؤغ لاریندان خان گؤتوریپ، بو خان لارینگ هر بیرینه گرک و یاراشیق آطلی توتدوریپ هر آینگ آخیریندا استرآبادغا التيپ آطلی لارینی سان آلیپ آیلیق لارینی برردی دییپ. سنۂ بیر مونگ ایکی یوز ایکی ده (۱۲۰۲) دولت طرفیندان آخرقی گؤترلن خان لاری: جعفربای نورعلی قرینجیک تیره سیندن: آننا مراد خان آدلی و یارعلى اؤروغیندان بورکاز تیره سیندن نظر گلدی خان، آتاخان آدی بیان مشهور بولان کیشی دی.

 «ترکمن یاش اولی لاریندان و یاغشی ییگیت لریندن بندرگزگه گلسین لر و دولت نینگ قورخانه و سولساتینی و منظم قوشونینی و اؤزگه اوروش جدید یاراغلارینی گلیپ یاقیندان گؤروپ ایللرینه دوشوندیرسینلر و بیهوده اؤزلرینی اؤلوم گه و هلاکتگه برمه سین لر، و دولت قؤشؤنی ترکمن صحرا قطع جزم چیقجاق» دیپ. بو نامه نی جناب آخوند ترکمن یاش اولی و قاضی مفتی سینی چاغیریپ اوقیپ برندن سونگ نورعلی اؤروغیندان «محمد قلی خان» و یارعلى اؤروغیندان «آراز قربان خان» باشليق اون کیشی بولوپ بندرگزگه باریپ تمام قشونلارغا ومهمات وقورخانه وسولسات لاريغا، یاور عبدالله خان توماج همراه آیلانیپ بیر بیر گؤردیلر.مؤندان سونگ یاور عبدالله توماج دوشوندیریپ کؤپ نصیحت لار بریپ ارته سى يولغا سالدی و دییدی: تمام ایل لرینگیزه دییینگ و آیدینگ و دوشوندیرینگ اوروشما سين لار و اؤزلرینی هلاکت گه برمه سین لر، اینها گؤردونگیز نظامی و قورخانه لارینی، مؤندان باشغا اؤزگه یرلرده مونگ لرچه قشون باردير، اگر تسلیم بولسالار و دولت گه اطاعت قیلسالار جان و مال لاری امان دیر واگر اشتباه ادیپ اوروشسالار جان مال لاریندان آیریلیپ یورتدان چیقیپ گیدرلر دییپ نصیحت سؤزلر دییپ یؤلا سالدى.

  اؤندان بو کیشی لر دریادان قایدیپ کوموش تپه اوباسينا چیقدی لار. گلن لریندن سؤنگ تمام ترکمن جماعت لارینی ییغناپ، بندرگزده گؤرن زات لارینی بیرین-بیرین بیان اتدیلر و دییدیلر: ای جماعت لار و ایل گون قارداشلار، ایران، اونگکی ایران دولتی دال، قؤشؤنی قورخانه سی و سولسات لاری نیکلای امپراطور روس پادشاه سیندان – ده كأن دیسم -ده لاف دال دیر، بلکہ حقیقت دیر، ایندی بیلینگ و آگاه بولونگ بیز ترکمن لر مونونگ بیلن اصلا اویونی دنگ گلجک دل، اونونگ اوچین باغشی سی بیزینگ اؤزوميز اؤنگوندن گیدیپ یول باشچی بؤلؤپ دولت قؤشؤنینی گتیرسک بتر قاوی بولجاق و دولت یانیندا-دا آبراییمیز محفوظ قالجاق دییدیلر. اول وقت بیر ناچه دنيادن بی خبر کیشی لر دییدی: اینها بولار-دا دولت دن پاره رشوه آلیپ دیرلار، يؤغسام بیله سؤز دییمزلردی. ینه بندرگزگه گیدیپ گلن لردن یارعلی یاش اولی سی آراز قربان خان-دا دولته بويون انگمک و اطاعت اتمک حقیندا جماعتغا كوپ نصیحت لر اتدی، قولاق آسان بولمادى، قايتام بولارغا تهمت لر ادیپ هورا چکیپ معركانی دارغاندیلار.

مؤندان بیر ناچه گون اؤتندن سؤنگ دولت قؤشؤنی سرتیپ زاهدی باشليق بندرگز استرآباددان و يؤقاردان جان محمد خان امیر شرق باشليق بجنورد گوگلنگ اوستونه چیقارماغینا باشلادی. شول ییل «سیغیر ییل» سنۂ بیر مونگ یوز اوچده (۱۳0۳) میزان (مهرماه ۱۳۰۳ هجری شمسی دی). شول ییل قاتی یاغین لیق و اوتلوق بولدی که آرنالار آغزیندان آغیپ یایراپ کپیر چاپاق دولوپ آقیپ یا تیردی، و آرپا و بوغدای یاغشی بؤلؤپ و قاواچا پامیق کورپه لأپ كوپ بولوپ دوردی.

الغرض ترکمن لردن بیر ناچه کیشی قوشونینگ اونگوندن چیقیپ بیر آز تفنگ لشدیلر، گؤرسه لر بولجاق دال، اوبالاریناگلیپ داد بولجاق دال، عيال اوغلان اوشاق قايراق گچیرمالی دییپ گلدیلر. بندرگزدن چیقان قشون بأش يوسغا گلنده ينه بیر آز آتیشدی لار، بیر ناچه کیشی اؤلوپ، قالانلاری ایزینا قاچدی لار. شول قشون شول گلشینه خوجه نفس گه گلدی، خوجه نفس ده بیر کیشی قالمادی. گؤرسه لر اینگلأر سینگک يوق. اتفاق شول گون دویه جی تیره سیندن حاجی محمد حاجی خوجايين، قارا سوودان سيغير اوستوندن گلیاردی، نظامی لار گؤروپ تؤتؤپ فرمانده تیپ سرتیپ زاهدی نینگ یانيغا التيپ سورادی لار: سن کیم و نأمه ایشلاپ يور سن؟ حاجی محمد اؤزونی معرفی ادندن سؤنگ دییدی: منینگ قارا سوودا سيغيرلاریم بار، سؤوؤنگ یانیندان گلیارین، و ایندی ده کوموش دپا باربارین. سرتیپ زاهدی، حاجی محمد حاجی دان بو سؤزلرینی ایشندن سونگ الينه نامه بریپ دییدی: بو نامه نی بیر باش جناب رجب آخوند يانيغا باریپ الينه بر، مؤندان سؤنگ حاجی محمد حاجی خوجايين مذكور نامه نی آلیپ کوموش دپا گلیپ هیچ بیر یانا دگمانی جناب آخوندغا گتیریپ، جناب آخوند نامه نی آلیپ اوقیپ گؤردی، یازیلیپدیر: «جناب آخوند ترکمن خلقينا آیت و اولارغا دی که تسلیم بولسونلار، اگر تسلیم بولسالار مال و جان لاری امان دییپ»، شول گونده کوموش دپه ده قاچمانی قالان جناب آخوند و اؤنونگ سؤزونه گیدن کیشی لردی. جناب آخوند بو نامه نینگ مضمونینی تمام جماعت لارغا اشیتدیریپ بوليانچا اؤی تاملارغا آق یالاو -پرچم- چکینگ و بایداق چکینگ دییپ بویروق اتدی. شو یالاو بایداق چکیپ یورن وقتیندا دا کوموش دپا قارشى قشون گلمه گینه باشلادی، ایزی اوزولمه دی. بو قوشونینگ اونگوندن جناب آخوند و اتباع لاری چیقیپ خوش آمد و خیر مقدم اتدیلر، تعظیم و تکریم بیلن اوباغاگیردیلر، صاحب منصب لر و امراء لشكرلر یاغشی بوش مرتبه تام بولسا گلیپ دولدیلار، نظامی لار کوموش دپانینگ گون باتار طرفیندا گلیپ متمرکز بولوپ ساقلاو قوروپ شامگاه و صبحگاه اوقیپ استراحت ادیپ یاتی بردیلر.

  ساللاخ اؤباسی نینگ اوتلانماسی نینگ بیانی

دولت قؤشؤنی خوجه نفسگه گلندن سؤنگ بیر بؤلک قشون یعنی بیر گروهان نظامی سلاخ ساری-طرف- حرکت اتدی. شول زماندا جعفربای آلامان لارینگ ییغنانان یری سلاخ اؤباسی دی. خان لاری-دا كلته آج طایفه سیندا اورتا بویلی قیزیل منگز اوزین ساقاللى، ساقالی نینگ اوزین لیغی جهتلی ساقالینی کوینه گی نینگ ایچینه سالاردی، آدی بولسا «آنا گلدی آج» دی. بو آنا گلدی مذكور آج طایفه سیندان بولان سونگ آناگلدی آج دییردیلر.

الغرض آنناگلدی آج مذکور، قشون ساللاخ ساری قایدانینی اشیدیپ ساللاخنینگ آشاق طرفینداقی جارینگ بويوندان باشی نینگ ایچینده آطلی لارنی توتدوریپ دستور بریپ اؤزی بیر آز آطلی بیلن خوجه نفس گه قارشی گیتدی، گؤرسه خوجه نفس دن قشون گلیأر، بو قوشوونغا قارشی دؤرت باش مرتبه تفنگ آتیپ ایزینا اورولدى. نظامی لار-دا سوره ایزینا دوشوپ قاوی بردیلر. آنناگلدی آج آطلی لاری بیان جارغا قولای گلنده آطلی لارینا آشاق یاتینگ دییپ قولی بیلن اشاره ادیپ قایدی بردی. نظامی لار شو گلشينه بو مذکور ایکی جارینگ آراسینا گلدیلر. موضع توتوپ ياتان مرگن لرده بولارغا بیردن تفنگ له دیلر، بو غافل نظامی لارینگ بیری قالمانی قتل غا يتیشدیلر. بو جاردا ياتان آطلی لار، جاردان چیقیپ تمام مقتول لاری سویوپ بار اسلحه لرینی و یارار زات لارینی آلیپ ساللاخ ایچینه گلیپ اؤی اثاثیه لاریندان گؤترنلرینی یوکلأپ و عیال اوغلان اوشاقلاری بیلن قايراق اترک گه قارشی ایبریپ اؤزلری آننا گلدی آج باشليق سلاخ اطرافيندا قالدیلار.

شوندان سونگ بو واقعه نی خوجه نفس ده بولان قشون باشلیغی اشیدیپ بیر فوج نظامی ایبردی. قشون ساللاخا قولای گلنده نیچه مرتبه توپ آتدی، اوندن سونگ ساللاخی محاصره ادیپ ایچینه بیر جوخه ایبریپ بارلاتدیلار، تمام ایچینه آیلانیپ اینگلأر سینگک يوق دییپ گلدیلر. مؤندان سؤنگ اؤلن نظامی و صاحب منصب لرینی گؤروپ، ساللاخ ایچینه گیریپ چوممالیپ اؤتؤران زات بولسا نفت دوكوپ اوت لادیلار. ساللاخ اؤی لری و تام – تاشالاری، اصطبل -انبارلاری، اوت تؤتؤپ نیچه گونلاپ توتأپ یانیپ دوردی. شول زماندا ساللاخ اوباسی ترکمن صحرانینگ انبار غله سی بولانلیغی جهت لی ساللاخ اوتلاناندان سؤنگ، کوموش ډپه و باشغا اؤبالاردن باریپ آرپا و بوغدای چکمه گینه باشلادیلار. اتفاقا ارتيری آراباچی لار گلیپ دورانلار، ينه قشون گلیپ بو آراباچی لاری یاغی لاردان حساب ادیپ تؤتؤپ اوروپ چالیپ خوجه نفسگه چه خوارلاپ التيپ بیر گینگ انبار كوما تیقیپ قویدی لار و بو آرایاچی لاری ساللاخ دان خوجه نفسگه آلیپ قايتمازدان اول شولاردان بللی کیشی نی سایلاپ چیقاریپ ساللاخنینگ آشاق طرفينا التيپ ال قوللارینی باغلاپ تیرباران اتدیلر، و اول خوجه نفس گه التيلن آرا باجیلاری دا جناب آخوند حضرت لری باریپ بولارینگ بی گناه، یازیق سیزلیق لرینی ایناندیریپ کوموش دپه اوباسينا آليپ گلدی.

مؤندان سونگ سلاخ آدینا «بصیر آباد» قویدی لار.  توضیح: ساللاخ آدینا بصیرآباد دییپ آد داقیلماسی نینگ مناسبتی بودور که ترکمن صحرا چیقان قؤشؤنینگ سرلشکری و فرماندهی سرتیپ فضل الله زاهدی دی، شو سرتیپ زاهدی، قاجار بصيرالدوله لردن بولان سؤنگ زاهدی دان اولقی فامیلی بصیری دی. شو مناسبت بیلین ساللاخ آدینا اوّلقی نام خانوادگی سی بيلين آد بردی، یعنی بصیر آباد دییدی.

*- آشاقداقی مطلب ۲۰۷ تا ۲۱۱ صاحیپالاردا

ترکمن لرینگ یاراغ لاری یيغنانيپ وآخیرقی خان لاری نینگ قؤشؤنی نینگ تارومار بولماسی نینگ بیانی

دولت قؤشؤنی نینگ آغرامی کوموش ډپه گلیپ ساقلاو قویوب قلعه بگی قویوب حکومت نظامی اعلام ادیپ ترکمن لرینگ اسلحه یاراغ لارینی ییغناپ يورن وقتيندا، آننا گلدی آج جعفربای حدودیندان، آلتين توقماق تؤوره گینده، و گوکی صوفی آق آتابای حدودیندان اینچه برون تؤوره گینده آطلی لاری بویون انگمانی اوتایدن بؤ تایدن گؤرنوپ گزدیلر. آخیر ایکی سی اللرین بیر قیلیپ، کوموش دپه قؤشؤنی نینگ آغزینی و گویجینی بیر ادیپ حمله اتجک بؤلؤپ تمام آطلی لاری بيين یيغنانیپ کوموش دپه ساری اوغرادیلار. شول گونده آلتين توقماق طرفیندان گلن يولاغچیلار خبر گتیردیلر که: گوکی صوفی و آنناگلدی آج باشليق بولوپ نیچه مونگ آطلی آتابای، جعفربای، قوجوق آلامانلاری کوموش دپه ساری گلیار دییپ. ینه مؤندان بیر آز زمان سونگ بیر کیشی خبر گتیردی شو وقت کوره سوونینگ یانیغا گلدی لر دییپ، شئیله دییپ دوروش لارینا گون اورتا وقتی کوموش دپانینگ يوقار طرفیندان آطلی لار گورنوپ، بیر اوجی کوموش دپا نینگ قایراسينا آیلانیپ آشاق طرفینا گچیپ کوموش دپه اوباسينا تفنگ اورماغینا باشلادی لار. شول وقت قورقوسیندان اوبا آدم لار اؤزلرینی رجب آخونینگ داش جمعه مسجدينه و باشغا داش تام لارا آتیپ اوتوریپدیلار. اتفاقا شو واقعه ده سرتیپ فضل الله زاهدی کوموش دپه ده دی، شخص اؤزی نظامی لارا و توپچی لارا فرمان بریپ و اوبا کیشی لرینه ده قورقمانگ دییپ الينه مسلسل آلیپ ایکی مرتبه تام نینگ اوستونه چیقیپ یاغی لارغا مسلسل ياغديرماغينا باشلادی. توپچی نظامی ده توپ آتماغینا باشلاديلار. شول حال توپونگ گوله سی یاغی لار آراسیندا دوشوپ بیر ناچه سینی یارالی مجروح و بیر ناچه سینی اؤلدوريپ یورکلرینه قورقی سالیپ ایکیندیدن سونگ کوموش ډپه اوباسینا هیچ بر ضرر يتره بیلمانی ایزلارینا بیری قالمانی دارغاپ گیتدیلر. شول گونونگ ارتیری خوجه نفس طرفیندان قشون گلمه گینه باشلادی. ارتيردن آغشام غاچا اوجی کیسلمانی و ایزی اوزولمانی، گلن لریندن سونگ کوموش دپانینگ آشاق ایلری چتینه جنوب غربی ده، اوردوگاه قوروپ شامگاه و صبحگاه اوقیپ موزیک اوروپ گیجه سی ساعت یدی دن سونگ اؤيدن چیقماق قاداغان ديپ جار چکدیریپ ساعتينی کرنای و سرنای بیلن اعلام اتدیلر. شول وقتدا دولت نینگ ینه جنگی و کامیوننی بولمانلیغیندان هر یرگه اوغراجاق بولسا آرابا ییغناپ هر بیر گرک یاراغینی و آذوقه سینی آرابالارغا يوکلاپ حرکت ادری. بو كوموش دپا گلیپ یاتان قشون اترک بویلارينا آيلانجاق بولوپ کدخدا آق ساقال لار وسیله سی بیلن بیر ناچه یوز آرابا ییغناپ بولان گرک یاراغینی و سولسات قورخانه سینی یوکلاپ اترک ساری حرکت اتدیلر. سنگر تپه و پورسی آقين اوستوندن اترک گه باریب آیلانیپ آلتين توقماق يوقار سیندان آیلانیپ اؤرولیپ کوموش دپه اوباسینا گلدیلر. اوندان سونگ کو موش دپه اوباسی نینگ دؤرت طرفیندا ایکی طبقه بورج «دینگ» سالدیلار. شو برج لاردا، قالان نظامی لاردا يرله شیپ و حاجی محمد حاجی خوجایین نینگ ایکی مرتبه تامینی اداره ادیپ حکومت نظامی بولوپ قانون مملكتی ترکمن لرگه يورد بردیلر.

دولت علیّه ایران ترکمن صحراغا سنۂ بیر مونگ اوچده (۱3۰۳) تسلط کامل تاپدی، تاپاندان سونگ فراغت چیلیق آسوده چیلیق بولدی که سن نیرأک باریارسینگ دیین بولمادی. ترکمن اوروغلاری نینگ آراسینداقی بیر-بیرینه ستم لیک ادیپ ستم اتمه لری-ده ترکمن لرینگ حکومتلی بولماغی برکتیندن آرادان آیریلیپ، قورت بیلن قويون بیر یردن سوو ایچدی.

الغرض آنا گلدی آج وگو کی صوفی و اویلوق خان اترک- گرگان يموت لاری نینگ آخرقی خان لاری، کوموش دپا حمله قیلیپ آلا بیلمأنی قشون لاری ایزلارینا اؤورولیپ گیدنلریندن سونگ یوقاری گیدیپ اترک دن گچیپ اورسيت گه چیقدی لار. اوندان، خان لاری اورس لار توتوپ عشق آبادغا التيپ ساقلاپ، ایزلارینا گتیردیلر. موندان سؤنگ بو خان لار آشاقدان گیزلی استرآباد حکومتی سرهنگ احمد خانی گؤروپ اظهار اطاعت ادیپ گوکی صوفی آق آتابای نینگ آخرقی خانی گنبد قابوس غا گلیپ یورت توتدی.

اوندان سونگ سنۂ بیر مونگ اوچ یوز ییگریم هجری شمسی ده (۱۳۲۰) روس لار- شوروی لارینگ جنگ دوم جهانی دا ایرانا گلن لرینده بو گوکی صوفی مذکوری، باسماچی لارا نصیحت اتدیرجک بهانه سی بیلن، عشق آبادا آلیپ گیتدیلر. شو گیدیشینه گیتدی، اویلوق خان قوجوق نینگ آخرقی خانی -دا «قازیقلی غا» گؤچوپ گلیپ مکان توتوپ قالیپ بیر ناچه مدت دان سونگ عمر سوروپ وفات تاپدی.

جعفربای خانی نینگ آخرقی خانی آناگلدی آج -دا آلتين توقماق نینگ یوقار یانیندا قورت اینمز دپانینگ یانیناگلیپ اؤی تؤتؤپ اوتوربردی.

مؤندان سونگ بیر ناچه وقت فراغت چیلیق بیلن گچریپ بصیرآباد سلاخ غا-دا قاتناماغينا باشلادی، و سرهنگ احمد خان حکمران ترکمن صحرا بیلن – ده ساتاشيپ و امينه لرده اؤیونه باریپ گلردی.

بو آناگلدی آج نینگ بیر اوغلى باردی: چوپان آدلی. همیشه آطلی، یاراغلی گزردی و سلاخ غا باریپ دنگ دوش لاری بیلن ساچینی سیردیریپ اوتيرقا قويون چوپانی یؤرتیپ یانیغا گلیپ دییدی: آغا شو وقت بیر نظامی گلیپ مانگا دییار توقلی بر دییپ، منده دییدیم قویونینگ ایه سی بار، اوندان اجازه سوراین، اگر بر دییسه بره یین، اوندا-دا سؤزومگه باقمانی قویونینگ ایچینه گیریپ توقلی توتوپ دور. چوپان خان، بو سؤزنی قویون چوپانیندان اشيدندن سونگ ساچینی چالا چولا سیردیریپ، اونونگ اؤزی نیره ده؟ دییپ چوپان بیلن قایدی بردی، گلیپ گؤرسه بیر نظامی بیر تو قلی نی آلیپ دور. اول وقت چوپان خان، نظامی غا دییدی: سن آغا نأمه ادیپ دورسینگ، قويون ایه سیز می؟ توقلی نی یرینده قوی، اولچاق، شو وقت نظامی يوقومسیز جواب بردی. نظامی نینگ جوابی چوپان خانغا قاتی آغیر دگیپ، بیلیندن موزدورینی چیقاریپ نظامی نینگ سوره مانگلایندان اوردی. نظامی در حال وقت برمأنی جان بردی. چوپان خان مؤندان سونگ دورمانی قؤيؤن لارینی ییغناپ قويون چوپانغا سوردوریپ اوغرابردی. بو واقعه نی تیز لیکده گیدیپ آناگلدی خانغا بیلدیردیلر، اتفاقا آنا گلدی خان -دا شو گونی کوموش دپا باریپ کوموش ډپانینگ يوقار چتینده سرهنگ احمد خان بیلن گوررونگ ادیپ اوتیردی. آناگلدی خان بو سؤزی اشیتگچ بير بهانه بیلن سرهنگ احمد خانینگ یانیندان قایدیپ تیزلیکده اوباسينا باردی، گؤرسه بو اتفاق بولوپدیر، تقدیر شئیله میش دییپ اؤتؤربردی.

بو واقعه دان سونگ دولتی لر بیلن بیر ناچه مدت آرا قاتناشیق کسیلیپ قاچاغراق، خبردارراق بولوپ گزی بردی. شول آرادا، استوار «ملاحسین نیازی» اورتا دوشوپ، سرهنگ احمد خان بیلن ينه آراقاتناشيق اتمه گینه باشلاديلار. آراقاتناشيق بولاندان سؤنگ آنا گلدی آج، استوار ملاحسین نیازی غا جانی بیلن اینانیپ آتا اوغول بی خیال بولوپ گزی بردیلر. گونلرده بیر گون آناگلدی آج آطلی لاری بیلن قارغى اوباسینا گلیپ ساتاشیپ نهار اییپ، گون اورتان دوشلاپ اؤتؤرشیپ گوررونگ ادیپ اؤیله نمازینی اوقیپ، آنا گلدی آج اؤیونه قايتماقچی بولاندا، ملاحسين نایب نیازی -دا يولغا سالايين دییپ آطلانيپ آنا گلدی آج بیلن همراه اوغراپ قارغى اوباسی نینگ قایراسیندان یاغشی سایلانان لاریندان سونگ ایزلاریندان گلیان امنیه لر، آناگلدی آج و آطلی سینی و قارشی بولانینی بیردن تفنگ اوردیلار. شول حال آنا گلدی آج و آطلى لارينا هلاک گوله دگیپ، آطلاریندان ییقیلیپ شهیدلیک مرتبه سینه یتیشدیلر.

شو آئناگلدی آج نینگ اؤلمک لیگی بیلن جعفربای اؤروغی نینگ خانی، خانلیغی سؤنگلادی. آننا گلدی آج دان سونگ ایران جعفربای لارینا خانليق ادن بولمادی.

والسلام

*یوقارداقی تکستی آرنه گلی «تورکمنلر تاریخی» کتابیندان آلیپ « وورد» فورماتینا گچیریپ دیر.

*-ص ۱۹۹ تا ۲۰۷ و ص. ۲۰۷ دن تا ص. ۲۱۱ - بو صاحیپا تورکمنلر تاریخی کتاب ینگ سونگقی صاحیپاسی

آلینان یر: گفتمان ترکمنها بلوگی

https://turkmentalk.wordpress.com/2019/11/02/%d9%85%d8%b1%d8%ad%d9%88%d9%85-%d9%85%d9%84%d8%a7-%d8%b9%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%84%d8%ba%d9%81%d9%88%d8%b1-%d8%a2%d9%87%d9%86%da%af%d8%b1%db%8c-%d9%86%db%8c%d9%86%da%af-%db%8c%d8%a7%d8%af%d9%84%d8%a7/#more-26681