اولین تشکل سیاسی ترکمنهای افغانستان؛ «با طالبان مذاکره می‌کنیم»
محب
مدثر، روزنامه‌نگار ، ۲۲ مرداد ۱۴۰۴ - ۱۳ اوت ۲۰۲۵ : اخیرا،
گروهی از نخبگان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ترکمنهای افغانستان برای اولین‌بار،
تاسیس تشکل جدیدی به نام «حزب عدالت ملی افغانستان» را اعلام کردند. محمدعیسی مصباح که به‌عنوان رئیس این تشکل سیاسی انتخاب
شده است، به بی‌بی‌سی گفت که آنها درپی گفت‌وگو با حکومت طالبان هستند.
اعضای رهبری این حزب درکشورهای
مختلف ساکن هستند، الله نظر نظری ترکمن و شکوفه فرهنگ به‌عنوان معاونان این حزب
معرفی شدند.
آقای مصباح همچنین گفت که
ترکمنهای افغانستان سال‌ها با محرومیت از آموزش، نبود کادرهای تحصیل‌کرده و تبعیض
مواجه بوده‌اند وآنها درپی حقوق ترکمن‌ها و سایر اقوام کشور هستند.
چند فعال ترکمن
در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی گفتند که تأسیس این حزب می‌تواند به گشایش فضای گفت‌وگو و مشارکت
اقوام یاری برساند، مشارکتی که در ساختار کنونی حکومت طالبان به‌شدت محدود شده
است.
حکومت طالبان تشکیل و فعالیت احزاب سیاسی
را ممنوع اعلام کرده است و تا کنون تمایلی برای مذاکره برای تقسیم قدرت با گروه‌های
سیاسی در خارج نشان نداده است
اعلام موجودیت «حزب عدالت ملی افغانستان»
در استاتبول، ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۵
تا اواسط قرن بیستم، نقش ازبک‌ها و ترکمن‌ها در ساختار قدرت سیاسی
افغانستان بسیار کم‌رنگ بود و آنها مدعی‌اند که «با تبعیض ساختاری و سیستماتیک»
روبرو بودند.
در حکومت چپ‌گرای دهه ۱۹۸۰، مشارکت سیاسی ترکمن‌ها افزایش
یافت و برخی از چهره‌های ترکمن پست‌های دولتی گرفتند و وارد جریان‌های سیاسی شدند.
با اینحال، این حضور به‌ندرت به سطوح بالای تصمیم‌گیری راه یافت.
در این دوره ترکمن‌ها بخشی از نیروهای نظامی منسجم شمال کشور را
تشکیل می‌دادند، واحدهایی از «فرقه ۵۳» ارتش تحت فرماندهی عبدالرشید
دوستم، شامل جنگجویان ترکمن بود که بازوی نظامی دولت وقت به‌شمار می‌رفت. در همین
حال، شماری از ترکمن‌ها نیز به صفوف احزاب جهادی مخالف دولت پیوستند.
در دو دهه جمهوری تحت حمایت آمریکا، دراغلب کابینه‌ها، یک وزیر
ترکمن حضور داشت و برخی از چهره‌های ترکمن وزیران معارف، مهاجرین ، و حج و اوقاف
شدند. نمایندگان ترکمن به دو مجلس نمایندگان و سنا راه یافتند. اگرچه در دوره
ریاست جمهوری محمد اشرف غنی، به‌ویژه در دور دوم که تا تابستان ۱۴۰۰ ادامه یافت، ترکمن‌ها نه در
کابینه نماینده‌ای داشتند و نه در مجلس نمایندگان نقش برجسته‌ای ایفا کردند.
ریشه‌های تاریخی ترکمنهای
افغانستان
ترکمن‌ها از اقوام ترک‌تبار آسیای میانه‌اند که در گستره‌ای
جغرافیایی شمال افغانستان، ترکمنستان، کشورهای آسیای میانه، تا بخش‌هایی از ایران، عراق، سوریه و پاکستان سکونت دارند. آنها
از شاخه ترکان اوغوز به‌شمار می‌روند و زبان‌شان، ترکمنی، زبانی از شاخه خانواده
زبان‌های ترکی-اوغوزی و زیرمجموعه زبان‌های اورال-آلتایی است.
در افغانستان بیشتر ترکمن‌ها به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند اما برخی
از گروه‌های که از لحاظ تاریخی بخشی از قبایل ترکمن محسوب می‌شوند، مانند افشارها،
بیات‌ها و قزل‌باش‌ها فارسی صحبت می‌کنند. ترکمنهای افغانستان اکثرا سنی مذهب و
پیرو فقه حنفی‌اند.
جامعه ترکمن‌ها به‌طور سنتی به طایفه‌ها و قبایل متعددی تقسیم می‌شوند
که از مهم‌ترین آنها «یموت»، «گوکلن»، «ارُس»، «سالور»، «ارک»، «چاودیر»، «يمرلی»،
«ارساری»، «ساریق» و «تکه» است.
از آنجا که سرشماری دقیق و فراگیری درافغانستان انجام نشده است،
آمار دقیق جمعیت ترکمن‌ها مشخص نیست.
ترکمن‌ها عمدتاً درمناطق شمال، شمال‌شرقی،
شمال‌غربی و غرب افغانستان زندگی می‌کنند. بیشتر قبایل ترکمن در گذشته کوچ‌نشین
بودند، اما به‌تدریج یک‌جانشین و مسکن‌گزین شدند.
صنایع دستی به‌ویژه قالی‌بافی و گلیم‌بافی
از مهم‌ترین صنایع دستی ترکمن‌ها است که شهرت جهانی دارند.
ترکمن‌ها در تاریخ آسیای میانه به‌عنوان
قبایلی جنگجو شناخته می‌شدند که در تشکیل و تقویت امپراتوری‌های بزرگ ترک‌تبار از
جمله سلجوقیان، خوارزمشاهیان، عثمانی، صفویان، آق‌قویونلوها، قراقویونلوها، افشاریه
و قاجاریه نقش مؤثری ایفا کرده‌اند. تا نیمه قرن هجدهم میلادی، ترکمن‌ها جایگاهی
مهم درمناسبات سیاسی و نظامی منطقه داشتند.
جایگاه ترکمن‌ها در حکومت
طالبان م
توضیح تصویر،شیخ محمد قاسم راسخ، معاون قاضی‌القضات بالاترین مقام از قوم ترکمن در حکومت فعلی طالبان است
شمار قابل‌توجهی از ترکمن‌ها و ازبک‌ها در سال‌های اخیر به طالبان
پیوسته‌اند.
آقای مصباح از عوامل اصلی این گرایش را بی‌سوادی گسترده و نبود
امکانات آموزشی در مناطق ترکمن‌نشین می‌داند که به گفته او زمینه گسترش مدارس
دینی و افراط‌گرایی مذهبی را فراهم کرده است، همچنین فقر شدید، بیکاری و نبود فرصت‌های
شغلی در این مناطق جوانان ترکمن را به‌سوی گروه‌های افراطی سوق داده است.
فعالان ترکمن هم بر این باورند که «بی‌توجهی تاریخی» دولت مرکزی به
مناطق ترکمن‌نشین، «ظلم، ستم و فشارهای زورمندان محلی و قومی»، به نارضایتی عمیق
انجامیده بود. مجموعه این عوامل موجب شد تا بخشی از ترکمن‌ها به‌گونه‌ای بی‌سابقه‌ای
به صفوف طالبان و گروه‌های افراطی دیگر بپیوندند.
جنگجویان ترکمن همراه با نیروهای طالبان در عملیات‌های عمده این
گروه برای تصرف مناطق عمدتا در شمال افغانستان نقش فعال و برجسته داشتند.
با بازگشت طالبان به قدرت در تابستان ۱۴۰۰، اقلیت‌های قومی و مذهبی به حاشیه
رانده شدند.
چهره برجسته ترکمن در حکومت طالبان، «شیخ محمد قاسم راسخ» است که
به عنوان معاون قاضی‌القضات کار می‌کند.
فرهنگ و زبان ترکمنی
ترکمن‌ها دارای فرهنگ غنی هستند، فرهنگ آنها شامل سبک زندگی خاص،
موسیقی سنتی با آلات موسیقی ویژه، پوشاک محلی زنانه و مردانه، صنایع دستی و آداب و
رسوم منحصر‌به‌فرد است.
فعالان ترکمن می‌گویند برخی از دولت‌های افغانستان تلاش کرده‌اند
فرهنگ و تاریخ ترکمن‌ها که بخشی از فرهنگ ترکی در کشور است را «به حاشیه رانده یا
حذف» کنند.
پخش برنامه‌های ترکمنی از رادیو و تلویزیون ملی افغانستان برای
اولین‌بار در سال ۱۳۵۱ آغاز شد.
در دهه ۱۳۶۰، برنامه‌های فرهنگی ترکمنی گسترش یافت و آموزش زبان ترکمنی در
مدارس آغاز شد. نشریات «گوراش» به زبان ترکمنی و«یولدوز» به زبان ازبکی منتشر می‌شدند.
تدریس زبان‌های محلی به‌صورت رسمی در مکاتب آغاز شد و رفته‌رفته به دانشگاه‌ها راه
یافت و رشته زبان ترکمنی در چند دانشگاه ایجاد و کتاب‌هایی به زبان ترکمنی نشر
شدند. از این منظر این دوره در تاریخ معاصر افغانستان پیشینه نداشت.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر