1-تعصبات طایفه‌ای درتضعیف همبستگی اجتماعی ترکمنها و ضرورت بازاندیشی درالگوهای انتخاباتی
چکیده :
قوم ترکمن درایران با جمعیتی حدود یک میلیون نفر درترکمن‌صحرا،
یکی از اقوام اصیل و ریشه‌دار کشور است. با وجود سابقه فرهنگی وتاریخی غنی، این
قوم درعرصه‌های سیاسی واجتماعی با چالش‌هایی جدی روبه‌روست. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها
طایفه‌گرایی و تیره‌محوری درفرایندهای انتخاباتی است؛ امری که سبب تضعیف انسجام
اجتماعی، بازتولید کینه‌های تاریخی و فرصت‌یابی برای افراد نالایق شده است. این
مقاله با رویکردی تحلیلی ـ توصیفی، ریشه‌های تاریخی و اجتماعی طایفه‌گرایی را
بررسی کرده و پیامدهای آن را درسطح سیاسی واجتماعی تحلیل می‌کند. همچنین
راهکارهایی برای بازاندیشی درالگوهای مشارکت سیاسی وتقویت هویت جمعی ترکمنها
ارائه می‌دهد.
مقدمه:
انتخابات درنظام‌های دموکراتیک نه‌تنها سازوکاری برای گردش قدرت
سیاسی است، بلکه عرصه‌ای برای نمایش سرمایه اجتماعی وهمبستگی قومی نیز به‌شمار می‌رود.
درجوامع قومی کوچک، مانند ترکمنهای ایران، انتخابات می‌تواند فرصتی برای تقویت
وحدت و تثبیت جایگاه سیاسی آنان باشد. اما واقعیت نشان می‌دهد که در بسیاری از
موارد، این فرآیند تحت‌تأثیر تعلقات طایفه‌ای قرار گرفته و به‌جای همگرایی، شکاف‌های
اجتماعی و سیاسی را تشدید کرده است.
برای درک عمیق‌تر این مسئله باید به دو سطح توجه کرد:
سطح تاریخی و ریشه‌های شکل‌گیری طایفه‌ها.
سطح اجتماعی و سیاسی امروز که بازتاب آن درعرصه انتخابات آشکار می‌شود.
تحلیل ریشه‌های تاریخی واجتماعی طایفه‌گرایی:
۱- سیاستهای تاریخی قدرت‌های مرکزی:
درتاریخ ایران، دولت‌های مرکزی برای کنترل اقوام مختلف اغلب به سیاست تقسیم
و تضعیف متوسل شده‌اند. درمورد ترکمنها نیز ایجاد و تقویت تیره‌ها و طایفه‌ها،
ابزاری برای جلوگیری از شکل‌گیری یکپارچگی قومی بوده است. این سیاست‌ها در واقع
نوعی مهندسی اجتماعی از بالا به‌شمار می‌رفت که با بهره‌گیری از شکاف‌های درونی،
امکان مدیریت و کنترل ترکمنها را آسان‌تر می‌کرد.
۲- ساختار سنتی جامعه ترکمن :
جامعه ترکمن به‌طور سنتی بر پایه روابط خونی و قبیله‌ای شکل گرفته
است. درگذشته این ساختار کارکرد مثبتی داشت؛ چرا که امنیت، همیاری اقتصادی و
انسجام درون‌گروهی را تضمین می‌کرد. اما درشرایط مدرن که جامعه نیازمند انسجام
فراگیرتر و ملی‌تر است، این ساختار به‌جای همبستگی، به ابزاری برای رقابت‌های درون‌گروهی
تبدیل شده است.
۳- ضعف آگاهی سیاسی و
اجتماعی در گذشته :
سطح پایین سواد عمومی و آگاهی سیاسی در دهه‌های پیشین، زمینه‌ساز
استمرار تعصبات طایفه‌ای بود. در واقع، عدم دسترسی به دانش مدرن و ابزارهای تحلیل
سیاسی موجب شد که بسیاری از ترکمنها انتخاب‌های خود را نه بر اساس شایستگی و
کارآمدی، بلکه بر مبنای وابستگی‌های خونی انجام دهند.
پیامدهای طایفه‌گرایی :
یک تحلیل جامعه‌شناختی:
۱- تضعیف سرمایه اجتماعی :
سرمایه اجتماعی به‌معنای اعتماد، شبکه‌ها و هنجارهایی است که همکاری
جمعی را تسهیل می‌کند. طایفه‌گرایی باعث می‌شود ترکمنها به‌جای اعتماد افقی (بین
طوایف)، تنها به اعتماد درون‌طایفه‌ای تکیه کنند. این امر سرمایه اجتماعی کل جامعه
ترکمن را کاهش داده و مانع از شکل‌گیری قدرت جمعی می‌شود.
۲- پراکندگی آرا و شکست
سیاسی:
در انتخابات‌های شوراها، مجلس یا حتی ریاست‌جمهوری، پراکندگی آرا میان
طوایف مختلف موجب می‌شود که نامزدهای شایسته نتوانند به اجماع برسند. در نتیجه،
افراد کم‌صلاحیت که اتفاقاً از تعصبات کمتری برخوردارند، با بهره‌گیری از حمایت‌های
بیرونی، پیروز میدان می‌شوند.
۳- بازتولید کینه‌ها و
شکاف‌های تاریخی:
رقابت‌های انتخاباتی طایفه‌ای نه‌تنها وحدت را تضعیف می‌کند، بلکه
کینه‌ها و اختلافات دیرینه را بازتولید می‌نماید. در حالی که جوامع مدرن تلاش میکنند
بر گذشته‌های قبیله‌ای فائق آیند، در ترکمن‌صحرا این سنت گاه به‌عنوان مانعی برای
تحقق آینده‌ای مشترک عمل می‌کند.
۴- فرصت‌طلبی گروه‌های
بیرونی :
رقابت‌های درونی ترکمنها فرصتی برای دیگر گروه‌ها و اقوام فراهم می‌کند
تا با بهره‌گیری از این تفرقه، موقعیت خود را تقویت کنند. این وضعیت در واقع ضعف
درونی ترکمنها را به ابزاری برای کنترل بیرونی تبدیل کرده است.
*ضرورت بازاندیشی در هویت و مشارکت سیاسی ترکمنها:
۱- گذار از هویت طایفه‌ای به هویت قومی:
ترکمنها باید دریابند که تنها از طریق تاکید بر هوویت مشترک ترکمنی
می‌توانند درعرصه ملی قدرت چانه‌زنی پیدا کنند. تیره‌گرایی اگرچه ریشه در سنت دارد،
اما در دنیای امروز صرفاً مانعی برای پیشرفت است.
۲- استفاده ازظرفیت نخبگان و بزرگان:
بزرگان قوم درهر برهه تاریخی نقشی اساسی درهدایت جامعه داشته‌اند.
امروز نیز با تکیه بر خرد و تجربه آنان می‌توان از هرج‌ومرج اجتماعی پرهیز کرده و
مسیر وحدت را هموار ساخت.
۳- بهره‌گیری از سرمایه علمی و فرهنگی:
ترکمنها درآزمون‌های علمی و اجتماعی همواره نشان داده‌اند که از ضریب
هوشی و توانمندی‌های بالا برخوردارند. این ظرفیت علمی وفرهنگی باید درخدمت تصمیم‌گیری‌های
عقلانی و منطقی قرارگیرد، نه درخدمت تعصبات طایفه‌ای.
نتیجه‌گیری:
طایفه‌گرایی درمیان ترکمنها نه‌تنها مانع پیشرفت سیاسی و اجتماعی
است، بلکه سرمایه اجتماعی آنان را نیز تحلیل می‌برد. تحلیل جامعه‌شناختی این پدیده
نشان می‌دهد که ریشه‌های آن در سیاستهای تاریخی دولت‌های گذشته، ساختار سنتی
جامعه و ضعف آگاهی سیاسی است. پیامدهای آن شامل پراکندگی آرا، شکست سیاسی،
بازتولید کینه‌ها و فرصت‌طلبی گروه‌های بیرونی است. راه برون‌رفت از این چرخه،
تاکید بر هویت مشترک ترکمنی، ارتقای آگاهی سیاسی، تقویت همبستگی اجتماعی و استفاده
از ظرفیت نخبگان است. تنها از این طریق است که ترکمنها می‌توانند در ساختار ملی
جایگاهی متناسب با ظرفیت‌های فرهنگی و علمی خود کسب کنند.
منابع:
1-آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمه کاظم فیروزمند. نشر
نی، ۱۳۸۹.
۲- بوردیو، پی‌یر.
سرمایه اجتماعی و بازتولید نابرابری‌ها. تهران: انتشارات علمی، ۱۳۹۲.
۳- غفاری، غلامرضا.
«قومیت و هویت ملی در ایران.» مجله علوم اجتماعی دانشگاه تهران، شماره ۳۰، ۱۳۸۴.
۴- نورمحمدی،
عبدالرحمان. ترکمنها در ایران معاصر: تاریخ، سیاست و هویت. گرگان: انتشارات
دانشگاه گلستان، ۱۳۹۵.
۵- وبر ،ماکس . اقتصاد و
جامعه. ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی. نشر نی، ۱۳۹۷.
۶- کلاین، ف. هویت قومی
و سیاست در جوامع چندفرهنگی. انتشارات نگاه معاصر، ۱۳۹۰
نویسنده: عبدالحلیم
کُر ، 1404/۵/۲۶
– 17اوت 2025
*لینک مطلب در گفتمان ترکمنها https://turkmentalk.wordpress.com/2025/08/17/
2-تورکمنهای دمکرات ایران: حکومت ولی فقیه مانع همبستگی اجتماعی است!
بقول دوتوکویل یکی ازناموران علوم اجتماعی » برای اینکه انسانها متمدن
شوند و همچنان متمدن باقی بمانند،هنر بهم پیوستن آنها، قانونی دقیق وروشن است.»
نهادینه شدن این پیوستگی درخواسته های اجتماعی، شرط بقا و ادامه حیات در یک جامعه
متکثر است. درطول حیات حاکمیت جمهوری اسلامی، نهاد های حکومتی از تحولات اجتماعی
درایران واپس مانده اند.
حکومت جمهوری اسلامی ازآغاز حیات خویش، بنا بردیدگاه های ایدئولوژیک
وامت گرایی شیعه بنا را بر اختلافات و منازعات اجتماعی قرارداده است.
نهادهای سیاسی حاکمیت برخلاف رسالت سیاسی واجتماعی وتاریخی خود سبب
گسست های سیاسی و اجتماعی در جامعه ایران شده است. این ناکارایی ها تا به امروز
نیز دوام یافته است و این عدم همبستگی وتبعیض درهمه لایه های حکومتی نهادینه شده
است.
گنبدکاووس با ترکیب جمیعتی اکثریت تورکمن بعنوان یک شهر تورکمن نشین
در ایران شناخته می‌شود.شورای شهر گنبد متشکل از هفت نفر است. سه نفر از آنها
تورکمن هستند.
رئیس شورا شهر برای مدت یکسال از میان اعضا انتخاب می‌شود. امسال
پنجمین و آخرین دور انتخاب ریاست شورای شهر یرگزارشد.هرچهار دوره قبلی رئیس شورای
شهر ازاعضا غیرتورکمن انتخاب شده بودند. برای آخرین دوره قول و قرارهایی مبنی بر
انتخاب نمادین یک نفر تورکمن به ریاست شورا داده می‌شود که نشانی از همبستگی باشد.
ولی نمایندگان قدرت در جامنطقه مانع این امر نمادین شده و برای آخرین بار نیز در
رای گیری، یک عضوغیر تورکمن به ریاست شورای شهر انتخاب شد. این تصمیم از نظر
قانونی هیچ ایرادی به آن وارد نیست. ولی ازمنظر همبستگی اجتماعی درجامعه رنگارنگ
گنبد قابل دفاع نیست.
نمایندگان قدرت درمنطقه تحمل یک سال ریاست یک تورکمن در شورای شهر را
ندارند. واینگونه عملکرد انحصارطلبانه و تنگ نظرانه حاکی از ذات یک رژیم تمامیت
خواه را به نمایش می گذارد.
تورکمنها درمدیریت استان هیچ نقشی ندارند. با تورکمنها علنا بصورت
افراد غیرخودی وغیرقابل اعتماد نگریسته می‌شود. علیرغم اینکه درانتخابات اخیر
ریاست جمهوری، اکثریت قاطع تورکمنها به آقای پزشکیان رای دادند. ولی بعد از
انتخابات سهم تورکمنها درتغییرات مدیریتی منطقه نزدیک صفر بود. فقط زمان رای گیری
و نمایش‌های همبستگی «برادران تورکمن» خطاب می‌گردند.
شعار حکومت توتالیتر درمنطقه تورکمنصحرا «یا با من هستی ویا نیستی»
هست.«با من» بودنش نیز همان پاچه خواری اش هست. تورکمنهایی را می یابند که درمراسم
راهپیمایی اربعین شرکت می کنند ویا مراسم عزاداری حسینی به شیوه شیعه ها برگزار میکنند.
این گونه موارد تحقیرفرهنگ وسنت تورکمنها است واین امر حتی مورد مخالفت بخشی از روحانیون
تورکمن نیز هست.
درشرایطی که حاکمیت ناتوان از تامین حداقلهای نیازهای اساسی جامعه از
قبیل برق، آب و غذا است وبعداز جنگ ۱۲روزه با اسرائیل دربحرانهای سیاسی و امنیتی قرار دارد، درمیانه این
همه مشکلات مردم ، اینگونه تلاش برای عدم ایجاد همبستگی درتورکمنصحرا، جای تامل ونگرانی
بسیار دارد که مبادا این سیاست حکومتی درآینده زمینه ساز بسیاری ازدرگیریهای
فرهنگی واجتماعی گردد. همبستگی وهمگرایی اجتماعی وپایداری اقشار مختلف مردم دربرابر
سیاستهای ضد ملی حکومت، باعث آرامش و امنیت درجامعه خواهد بود.
تورکمن های دمکرات ، 28 مرداد 1404 – 19اوت 2025
