بار ديگر ارديبهشت ماه فرا رسيد و ايام مختومقلي دلها را به شور و وجد آورد. برگزاري مراسممختومقلي اينك تبديل به سنت شده است. امسال نيز شهرها و روستاهاي ترکمنصحرا شاهد بزرگداشت مختومقلي بودند كه حكايت ازمقام والاي آن شاعر در ميان ايل تركمن دارد دراين مقاله نگارنده نگاهي گذرا به مراسم مختومقلی در آق توقاي دارد.
1- مختومقلي بهانه اي زيبا براي ديدار دوباره ي دوستان و آشنايان و شاعران و هنرمندان و اصحاب فرهنگ و انديشه و اهالي هنر و موسيقي است. در واقع مختومقلي محور همفكري ها و همدلي ها در ميان مردمان صحرا شده است. گويي آرزوي ديرينه شاعر براي وحدت در اين روز بيشتر نمايان است . وحدت در عين كثرت.
2- درمراسم مختومقلي وحدت درعين كثرت ديده ميشود. هنرمندان شهرهاي مختلف درچادرهاي خودبه اجراي برنامه مشغولند. درهر چادري صداي ساز و آواز بلند است ومحفل شادي و دوستي برقرار. درهر چادري چهره ها شاداب و گونه ها خندان است. هركس آنچه دارد درطبق اخلاص مي گذارد. خواننده با تمام وجود مي خواند. نوازنده چنگي به تار مي زند. شاعر با احساس تمام شعرش را زمزمه ميكند. ومستمع(مخاطب) با جان و دل گوش ميدهد. همه اين صداها ونواها به طرق مختلف به دنبال يك هدف گام بر مي دارند وآن حفظ و پاسداري ازميراث گذشته است.
3- با رفتن به آق توقاي جمله زيباي بايزيد بسطامي به خاطرم مي آيد كه مي گفت به صحرا رفتم عشق باريده بود. و من اين جمله را با تمام وجود درآق توقاي احساس كردم. مخصوصا درپنجشنبه شب. شبي كه شب تركمنصحراست. شبي پرغرور و پرافتخار. شبي ماندگار و تاريخي. شبي كه جشن شعر و ساز و آواز تركمن هاست. اين سه، مخاطبان بسياري دارند و دلهاي بسياري مجذوب آن شده اند.
4- مراسم مختومقلي بازگشت به خويشتن است. خويشتني كه سرشار از غيرت و صداقت و تلاش است. در آق توقاي اين مسئله را من به وضوح مي بينم هركس به خويشتن خود رجوع مي كند و براي فردايي بهتر عهد و پيمان مي بندد. عهد مي بندد كه پاسدار فرهنگ ناب خود باشد. تعهد ميكند كه براي اعتلاي فرهنگ وهنر خود بكوشد. تصميم ميگيرد كه فرهنگ و تاريخ و هنر خود را بهتر و كامل تر بشناسد.
5- حرف و حديث هايي بود كه ديگر موسيقي سنتي در آق توقاي اجرا نخواهد شد. برخي از آقايان درسخنراني هاي خود مردم را از رفتن به اين مراسم باز مي داشتند. ولي ديديم كه اينگونه نشد. مردم خوب مي فهمند كه چه چيزي خوب و چه چيزي شر است. چه چيز ثواب دارد و چه چيزي گناه . بيشتر مردم صحرا موسيقي سنتي خود را ارج مي نهند. نواي دوتار و ني را مقدس مي شمارند. فرهنگ و تاريخ خود را با اين نواها عجين مي دانند با وجود اينكه معتقد و مومن به تعاليم اسلام نيز مي باشند. از نگاه اينها اسلام به گفته پيامبر سهل و ساده است. سخت گير نيست. آمده است پيوند و دوستي ايجاد كند. نه اينكه فاصله بياندازد و جدايي. از نگاه اكثريت مردم موسيقي به دو نوع مبتذل و غير مبتذل تقسيم مي شود. كه موسيقي سنتي از بهترين نمونه هاي آن است. امسال هم در كنار مزار نه روي قبرها و گورها مراسم شعر و ساز و آواز برپا بود. هر چند كه بعضي ها بسيار تلاش كردند كه موسيقي را از آن جدا كنند ولي به نتيجه نرسيدند.
6-امسال سيمين شهري ها به جاي چادر (آق اوي) برپا كردند كه زيبايي خاصي داشت. بخشي جوان شيخي پنق با لباس و كلاه سنتي در آن به اجراي برنامه مي پرداخت. صداي زيبايي داشت. امان نظرزاده ساز مي زد نعمان عظيمي گويندگي مي كرد.
7-چادر بندر تركمن و آق قلا نزديك هم بود و هر كدام با قدرت هر چه تمام تر تا پاسي از شب برنامه هاي خود را اجرا كردند. هر كدام مخاطبان بسياري داشتند. گروه هنرمندان آق قلا را ابراهيم عدلي وگروه هنرمندان بندررا عبدالرحمان فراغي رهبري ميكرد. درچادر آق قلا اشعار شاعران با خطی زیبا دركاغذ مقوا نوشته و نصب شده بود كه بينندگان را جلب ميكرد.
8-مراسم پنجشنبه شب به شكل مردمي برگزارشد. و كاملا غيردولتي بود. اما مراسم جمعه كاملا دولتي بود. و خشك و خسته كننده بود. اصولا برنامه هاي مردمي بيشتر به دل مي نشيند تا برنامه هاي رسمي . چون دربرنامه هاي مردمي ، كه غيررسمي است محدوديت ها كمتر است اما برنامه هاي رسمي در چارچوب و و محدوديت خاصي اجرا مي شود.
9-حمايت شوراهاي شهر آق قلا و گميشان و سيمين شهر از هنرمندان ستودني بود. مخارج وهزينه هاي مراسم بر عهده شوراها بود. امسال در كل شوراهاي شهر و روستاها نقش عمده اي در مراسم مختومقلي داشتند كه دست همه آنها درد نكند. واقعا گل كاشتند و كاري ماندگار انجام دادند.
10-آق توقاي هنوزهم ازعدم امكانات رنج مي برد. سرويس ها بسيار محدود ،آب و برق فقط دور محوطه مزار است و بقيه جاها درخاموشي و بي آبي به سر مي برند. مزار مختومقلي از نظر طبيعي نيز بسيار زيباست و يك مكان سياحتي زيارتي است. مكاني كه گردشگران را جذب خواهد كرد. بحث سياحتي بودن هيچ منافاتي با زيارتي بودن مكان ندارد . كما اينكه الان آرامگاه مولانا و حافظ و سعدي از اماكن گردشگري دنيا محسوب مي شود.
11-در شب مراسم رقابت و رفاقت درميان هنرمندان بيشتر مشاهده مي شود. كه هركس سعي دارد كه بهتر و زيباتر اجرا كند و نام و شهرش را پر آوازه كند. اين امر محاسن بسياري دارد وسبب ارتقاي هنر مي شود.
12-آن شب را مردم بيشتر بيدار مي مانند و شب را با شعر و ساز و آواز (ساز صحبت) به صبح مي رسانند. آن شب براي شبهاي ديگر نيرو وروحيه مي گيرند. خودرا بهتر مي شناسند. به زندگي اميدوارتر مي شوند. غمها را فراموش ميكنند. آن شب يكدل و صميمي كنار يكديگر مي نشينند و تاريخ فرهنگ و ادبيات و هنر تركمن را ورق مي زنند.
13-حضور جوانان بالاخص دانشجويان از نكات بارز مراسم مختومقلي است. اقشار جوان كه آينده ساز كشورهستند. بصورت گروهي دراين مراسم حضوري پررنگ و سبز دارند. درواقع اين مراسم محل تلاقي نسل نوپا با نسل قديم است. ايده هاي نو و سنتي دركنار هم به بحث و گفتگو مي پردازند. و لزوم توجه به مدرنيته دركنار سنت را ياد آور مي شوند. درواقع نزديكي نگرشهاي مختلف فرهنگي، سياسي، اجتماعي و ديني درمراسم مختومقلي را ما مي بينيم.
14-درپايان رود اترك را به ياد مي آورم كه ازآب خشك شده است و زيبايي خود را ازدست داده ولي مختومقلي سر افراز و با افتخار سيراب است. مختومقلي سرشار ازمهر و دوستي ونگاه تركمنهاست. مختومقلي سرشار ازنو شدن است وازركود و جمود بيرون آمدن. مختومقلي پيام نو شدن ميدهد.
15-احساس ميكنم كه يك نوع خيزش فرهنگي ، ديني و هنري درميان جامعه تركمن ايجاد شده است. سطح آگاهي و سواد مردم افزايش يافته است. وسال به سال برتحليلها و نقدها وپرسشها و پاسخها افزوده ميشود. سال به سال مراسم مختومقلي قوي تر و بزرگ تر برگزارميشود. احساس ميكنم كه جامعه ما درمرحله گذار ازسنت به مدرنيته است.
آخر سخن اينكه مراسم مختومقلي درآق توقاي يك گردهمائي بزرگ است. يك اجتماع باشكوه و بي نظير كه بايد قدرش را دانست.%تمام
2 – سیمین شهر نام شهری است که درحدود هفت هشت سال قبل به شهری که ازترکیب سه روستا بنامهای اُمچالی، قارقی و کتوک بوجودآمد داده شد. دراُردیبهشت سال 1305 ( 1924)، ترکمنهای طرفدارعثمان آخوند ( أهل گومیش تپه ومدرس مدارس علوم دینی دربخارا). جهت مخالفت با لغو یکجانبه ی قرارداد خود مختاری ترکمنصحرا باحکومت مرکزی ازجانب رضا شاه و اعتراض به کشتار نیروهای مسلح انتظامات غرب ترکمنصحرا که پس ازمراسم سان نظامی ودریافت حقوق ماهانه از شهر گرگان ( استرآباد آن زمان که مرکز ولایت بود) برمی گشتند، در اُمچالی کنگره ی برگزارکرده، عثمان آخوند را رئیس جمهور اعلام کردند.
۱۳۸۷ اردیبهشت ۲۷, جمعه
Gepleshige Chagyrýarys
Tema:
1. Türkmenistan Jemhuriýetinde, Türkmen dili Döwlet dili yglan edilmeginiň 16 ýylygyna
( 18-nji Maý 1992) munasibetli.
2. “Türkmen dil fondynyň” döredilengüninden şu güne çenli amala aşyran işleri hakynda,hasabaty.
هرسال درشمال ایران،دراستان گلستان به مدت یک هفته مراسم مختومقلیفراغی شاعر ترکمن برگزار می شود. به گفتهی یک کارشناس، فراغی نخستین شاعرایرانی ترکمن است که برای تجلیل از او درکشورهای مختلف همزمان مراسمبرگزار می شود.
دویچهوله : در ایران و ترکمنستان کنگره بین المللی" تبیین اندیشه های شاعرترکمن مختومقلی فراغی" برگزار شد و الآن برای دومین بار درایران برگزارمی شود. خواهش میکنم درخصوص محتوی واهمیت این کنگره کوتاه به ما توضیحدهید!
دکتر آراز محمد سارلی: برگزاریتبیین اندیشه های مختومقلی فراغی ، ما فکر می کنیم که می تواند برای شناختو بازشناسی افکار مختومقلی درایران بویژه برای هموطنان غیرترکمن ما خیلیموثر و مفید باشد. ضمن اینکه مشارکت اندیشمندان ازکشورهای مختلف همچونترکیه، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان می تواند جهانی شمولی افکار بلندمختومقلی را به اثبات برساند.
کنگره بین المللی مختومقلی درترکمنستان هم برگزار شد و اکنون قرار است در ایران برگزار شود. آیا این دو کنگره با هم تفاوتی دارند؟
منفکر می کنم که تفاوت ماهوی ندارند و ماهیتا هر دو کنفرانس در خدمت اشاعهاندیشه های مختومقلی فراغی هست. ممکن است تفاوت هائی به نگاه و اندیشه هاو افکار شاعر باشد یعنی در ترکمنستان بخشی از اندیشه های مختومقلی برجستهبشود ودرایران هم بخشهای دیگر ازاین اندیشه ها برجسته شود. فی المطلوبجمع کردن این دوتا خیلی جالب تر باشد، زیرا هر دو درخدمت اشاعه فکر،اندیشه مختومقلی و نهایتا معرفی ترکمنها درسطح بین المللی خواهد بود.
اولين کنگره بين المللي مختومقلي فراغي چه نتايج و ثمره اي داشته؟
نتایجکنگره اول مختومقلی درسطح ایران شناخت مردم ایران نسبت به قوم ترکمن وفرهیختگان ترکمن بوده که آنها شخصیتهای بزرگی چون مختومقلی فراغی، دولتمحمد آزادی را دارند.
جالبتوجه است یکی ازمهمانان شرکت کننده درکنگره ترکمنستان وقتی من درعشقآباد با وی صحبت میکردم، میگفت که افکار مختومقلی به زبان فارسی داردشایع می شود و این یک موفقیت بزرگی برای قوم ترکمن است.
کلااین شاعر دربین ایرانیان شناخته شده هست؟ نقش این شاعر را شما در ادبیاتایران چگونه ارزیابی می کنید و بنظر شما مختومقلی فراغی در ادبیات ایرانچه جایگاهی دارد؟
اینیک مقوله جدیدی هست. به هر حال علاقمندان مختومقلی دردهه های اخیر به اینمسئله پرداخته اند و کوشیدند که مختومقلی را درسطح مجموعه ایران ببینند. درادبیات وتاریخ ادبیات ایران و درواقع جایگاه او درتاریخ ادبیاتایران و تدریس آن را دردانشگاههای ایران ببینند. اساس این خواسته ای بودکه ما داشتیم درباره مختومقلی وجایگاه او درمجمع علمی بهای بیشتری دادهشود واین کنگره می تواند دراین راستا خیلی مفید باشد که ما بتوانیم درسالهای آتی اشعار مختومقلی را درکتابهای تحصیلی هم داشته باشیم.
با توجه به سفر امروز محمود احمدی نژاد به استان گلستان، آيا آقاي احمدي نژاد دربرنامه هاي مراسم بزرگداشت مختومقلي فراغي حضور خواهد داشت؟
منالبته در جریان برنامه های آقای احمدی نژاد نیستم که آیا مدت سفر ایشاناینقدر طول خواهد کشید که مثلا شنبه در این کنگره شرکت بکند و یا در مراسمآق توقای که جمعه برگزار می شود مشارکت داشته باشند یا خیر؟
ولی فکر می کنم که جزو برنامه های وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی باشد که در این مراسم بتواند شرکت بکند.
درترکمنصحرا بنيادی بنام بنياد مختومقلي فراغي بصورت رسمي ثبت و فعاليت ميکند، چرا برگزاري کنگره به چنين موسساتي واگذار نمي شود، تا بصورت علمي تر و تخصصي تر برگزار شود؟
بنظرمی آید که منافاتی ندارد که این کنگره به این شکل که الآن دارد برگزار میشود به بنیادها و مجامع خصوصی واگذار شود، یعنی اینها در ردیف هم هستند. برای همین هم این یک گزینه ای است که می توان روی آن فکر کرد که اساسابرگزاری مراسم مختومقلی را به این بنیادها واگذار کرد. چرا که الآن هم درترکمنصحرا اشخاص و گروههای مختلف حتی مبادرت به مراسم تجلیل از مختومقلیمی کنند و این کار در همه ترکمنصحرا قابل مشاهده هست و فکر می کنم جمعکردن این دوتا امکانپذیر باشد. کمااینکه همکاری خوبی فی مابین کسانیکه درامور مختومقلی فعالیت می کنند و کسانیکه متولی کنگره هستند فکر می کنموجود دارد و همکاری و تعاون خوبی بین آنها هست.
Türkmen halky we türkmen medeniýeti XX asyrda stalinizmden agyr zulum gördi. Öz ilat sanyna görä gatnaşykda alanyñda, Türkmenistan stalinçilik repressiýalardan SSSR-de iñ köp adam ýitgisini çeken respublikadyr.
Millet hökmünde biziñ ýitgilerimiz diñe munuñ bilen çäklenmeýär. Stalinizm türkmenleriñ ruhy gymmatlyklaryna-da agyr talañ saldy. Orta asyrlardan bäri arap elipbiýini ulanyp gelen türkmenler 1927-nji ýylda meýletinlikde latyn elipiýine geçdiler. Netijede 30-njy ýyllaryñ ahyryna çenli Türkmenistanda ylym-bilim giñişleýin kök urdy. Türkmen-latyn ýazuwynda ýüzlerçe kitaplar, gazet-jurnallar çap edildi. Sowatsyzlygyñ esasan soñuna çykyldy.
Emma soñra 1940-njy ýylda Staliniñ buýrugy boýunça, ähli türki dilli respublikalar, şol sanda Türkmenistan hem, ors grafikasynyñ esasynda döredilen elipbiýe zor bilen geçirildi. Bu bolsa, ýurtda ýañy ýola düşen okuwa, bilime agyr urgy boldy. Halkyñ sowatlylyk derejesi aşak gaçdy.
SSSR ýykylyp, 1991 ýylyñ 27-nji oktýabrynda Türkmenistan öz döwlet garaşsyzlygyny yglan edensoñ, öñdebaryjy türkmen intelligensiýasynyñ tagallasy bilen türkmen hat ýazuwy gaýtadan latyn grafikasyna geçirildi. S.Nyýazovyñ rejimi bu progressiv çäräni amala aşyrmaga mejbur boldy. Netijede türkmenleriñ ýaş nesli eýýäm 15 ýyl bäri mekdeplerde we ýokary okuw jaýlarynda latyn-türkmen elipbiýinde sowat öwrenýärler.
Komputer eýýamynda, çylşyrymly Günbatar tehnologiýasynyñ durmuşa we önümçilige barha giñden, çuñdan ornaýan döwründe Türkmen ýazuwynyñ latyn grafikasyna geçirilmegi oñaýly ädim boldy. Aýratynam türkmen ýaşlary bu reformadan uly utuş gazandylar. Sebäbi olar üçin komputerleri we komputer tehnologiýasyny özleşdirmek, ulanmak has añsatlaşdy.
Türkmenistanda latyn grafikasyna geçilmegi diñe bir Türkmenistanyñ öz halky üçin däl-de, eýse tutuşlygyna dünýä türkmenleri üçin hem örän peýdaly boldy. Çünki latyn elipbiýi olar üçin umumy elipbiýe öwrüldi. Bu bolsa, dünýä türkmenleriniñ arasyndaky medeni gatnaşyklary has añsatlaşdyrdy we ýygjamlaşdyrdy.
Emma Türkmenistanda bu özgerişi yzyna gaýtarmaga synanyşýan güýçler bar. Olar merhum diktator S.Nyýazovyñ döwründe latyn elipbiýinde kitaplaryñ az çykarylanlygyny tutaryk edinip, türkmen ýazuwyny ýene-de kiril elipbiýine geçirmegi maksat edinýärler.
Bu adamlar türkmen milletiniñ geljegine töwerekleýin däl-de, eýse öz dar egoistik bähbitlerinden ugur alyp çemeleşýärler. Iñ erbedi-de, olar öz öñe sürýän şowakör ideýalary amala aşsa, türkmen milletine, medeniýetine, diline nähili agyr urgy boljakdygyny düýbünden göz öñünde tutmaýarlar. Emma dil we edebiýat ugrundan bilermenleriñ tassyklamagyna görä, häzirki wagtda Türkmen ýazuwyny kiril elipbiýine gaýtadan dolamak – bu Türkmenistanda sowatlylygy uzak möhletleýin ýok etmek bilen barabardyr!
Muña garamazdan, şeýle ideýany yzygiderli öñe sürýän adamlar bar. Olar dürli derejelerde öz pikirlerini geçirmäge synanyşýarlar. Hut şeýle çykyşlaryñ biri ýañy-ýakynda, ýagny 2008 ýylyñ 30-njy aprelinde we 1-nji maýynda ”Azatlyk” radiosyndan efire berildi. Nazar Hydaýberdiýewiñ taýynlan gepleşiginde hiç bir alternativ ýa-da tankydy belliksiz çykyş etdirilen Aşyrguly Baýryýew kiril elipbiýini öwüp, latyn elipbiýini ýerliksiz tankytlady. Haýsydyr bir ”adyny aýtmakdan saklanan” näbelli adamlara salgylanyp, ol türkmen-latyn elipbiýiniñ ähmiýetini peseltmäge synanyşdy. A.Baýryýewiñ sözlerine görä, türkmen-latyn elipbiýi adamlaryñ kellesini agyrdýarmyş, kirill elipbiýi welin, beýle dälmiş. Nazar Hudaýberdiniñ şeýle häsiýetdäki çykyşlary efire berşi ilkinji gezek däl.
Bu ýagdaý ýurduñ içindäki we daşary ýurtlardaky türkmen intelligensiýa wekillerini, şol sanda bizi hem, ynjalykdan aýyrýar. Çünki Türkmenistan ýaly söz, metbugat azatlygy ýok ýurtda beýle ideýanyñ öñe sürülmegi örän howpludyr. Türkmenistanyñ prezidenti G.Berdimuhammedova ýakyn aradan ýetirilen şeýle nädogry pikiriñ ýol alyp, türkmen ýazuwyny gaýtadan kirile geçirmeli diýen ýalñyş netijä gelinmegi ahmaldyr.
”Azatlyk” radiosynyñ tribunasynyñ şeýle ters maksatlar üçin ulanylmagy bizi uly alada goýýar.
Hormat bilen:
Dr. Berdi Ahangari Dr. Hangeldi Ownuk Ak Welsapar, ýazyjy Ýusup Kor Bibi Sara Atamuradi Taşli Kor Annadurdy Hajyýev Täjigül Begmedova, adam hukuklaryny goraýjy Hajy Muhammed Kor Rahmanberdi Agaýev Merjen Kor Aman Beşarati Sukhan Kor Täji Talibi Juma Wahedi Dawut Agzamov Shahpour Davadji Yakob Garagol Naz Mohammad Fasihi Anna Rahmanova, şahyr Şamyrat Gulamov Mäti Wakili Timur Kor, turkmenkultur.com-saýtynyñ müdiri Pendi Akmämmet, hudojnik Wekil Teke
------------------------
*-Agzybirlik INT sahypa dan alyndy ,bu haty turkmenilim.com da goyupdyr.
مصوبات کنفرانس واحد آلمان درماه مه 2008، شامل مقدمه، پرنسیبهای عمومی واهداف، ارگانها
مقدمه :
مبارزات آزاديخواهانه ى ترکمنهای ایران، با پایان یافتن اشغال نظامی سرزمین شان (ترکمنصحرا و یا ترکمنستان ایران) از جانبارتش روسیه ی تزاری در اوائل 1918 (1296شمسی)،وارد مرحله جدیدی می شود.
آزادیخواهان ترکمن که تعدادی از روحانیون فعال در دستگاه قضائی سنتی خلق ترکمن ومورد احترام مردم نیز درترکیب آنها بوده با همکاری فعال معتمدین وریش سفیدان طوایف، اولین کنگره ی ملی را برگزار نمودند،که منجر به ایجاد دستگاه اداری محلی، ومدارس ترکمنی طبق ماده ی انجمن ایالتی- ولایتی قانون اساسی انقلاب مشروطه (1285 ش/ 1906م) شد، وحکومت مرکزی ایران درتهران پذیرفت به مقامهای تشکیلات اداری محلی و نیروهای انتظامی مسلح آن مستمری به پردازد.
دراسفند 1299 (1921) رضا پهلوی، دولت قانونی مشروطه خواه را باکودتای نظامی ساقط ورژیم دیکتاتوری ضد مشروطیت را برایران تحمیل کرد. رژیم دیکتاتور پهلوی که آزادی ، دموکراسی وحکومتهای محلی را مانع دیکتاتوری واعمال سياست آسيميلاسيون برای ايجاد ملت واحد مبتنی بر زبان فارسی میدانست، شروع به از میان بردارد این ارزشها نمود. دراوائل ماه مه 1924 (اردیبهشت 1303ش)، پس ازکشتار توطئه گرانه ی نیروهای انتظامی مسلح غرب ترکمنصحرا که به بهانه ی آموزش نظامی وپرداخت حقوق ماهانه به مرکز ولایت استرآباد (شهر گرگان فعلی)فرا خوانده بود، به حکومت خودمختار ترکمنصحرا التیماتوم داد که سلاحهارا تحویل، مدارس ترکمنی ودوایرخودمختاری را تعطیل ومالیات چندساله را پرداخت نمایند.
گردانندگان حکومت محلی ترکمنصحرابدنبال دریافت التیماتوم رضا پهلوی وکسب خبر از اعزام سه لشگر برای اجرای حکم غیرقانونی او، مبادرت به برگزاری کنگره ی ملی در " اُمچالی" بتاریخ 30 اردیبهشت 1303 (برابربا 20 ماه مه 1924)نمودند. کنگره تصمیم به مقاومت گرفت وبا اعلام جمهوریت، رئیس جمهور ومشاورانش را نیز انتخاب کرد.
خلق ترکمن درانقلاب 1357 (1979) با شعار " ا ُکو گرئگ خاط گرئگ، تورکمنچه مکتب گرئگ ،الدئن گیدئن یرلری هم حق لاری، قایتاریپ آلماق گرئگ." (تحصل درمدرسه ی ترکمنی وبازپس گرفتن حقوق واراضی از دست رفته) شرکت نمود و "فرزندان راستین" آن جهت سازمان دادن تلاش نیروهای ترکمن در راه پیگیری خواسته های ملت شانمبادرت به تشکیل کانون فرهنگی وسیاسی خلق ترکمن نمودند. این اقدام برای فعالیت متشکل نیروها آنچنان با استقبال مواجه شد کهدرفاصله ی زمانی کوتاهی واحدهای کانون با شرکت گسترده ی توده ی مردم درهمه ی شهرها و نیز دربسیاری از روستاهای ترکمنصحرا ( ترکمنستان ایران) تشکیل ودفاتر آن افتتاح گردید.
افراد کانون از یکطرف با راه انداختن بخش فرهنگ وادب شروع به آموزش زبان ترکمنی و متشکل نمودن هنرمندان و ادیبان ترکمن نمود. وازطرف دیگر درسازمانیابی خلق ترکمن و زحمتکشان شهرها و روستاهای ترکمنصحرادر جهت بازپس گرفتن زمینهای غصب شده و حقوق از دست رفته شان، درشوراهای دهقانی واتحادیه های منطقه ای هم سراسریروستاهای ترکمنصحرا فعالانه شرکت نمودند.
رژیم جمهوری اسلامی برخاسته ازانقلاب بهمن1357 (1979) نیز همانند رژیم دیکتاتوری سرنگون شده ی پهلوی، سیاست اعمال تبعیض قومی وپایمال نمودن حقوق ملی غیرفارسها را ادامه داد. با این تفاوت، اگر رژیم پهلوی آزادیها و دیگر ارزشهایبدست آمده با انقلاب مشروطیت (انقلاب قانون اساسی 1906) را ازمردم گرفت، رژیم جمهوری اسلامی ایران هم آزادیها دموکراتیک بدست آمده با انقلاب بهمن 1357 را ازآنها گرفت، ولی براقلیتهای ملی سنی مذهب ناهنجاریهای ناشی ازتبعیض مذهبی هم علاوه شد. درنتیجه با انقلاب 1357 جای دیکتاتوری پادشاهی، دیکتاتوری ولایت فقیهی برایران مسلط شده، تجربه گردید که درایران کثیرالملهکه بلوچ، کرد، ترکمن، فارس، عرب، وترک آزربایجان عناصر عمده ی ترکیب ملیتی آنرا تشکیل میدهد بدون شرکت برابرحقوق آنها دریک ساختار حکومتی فدراتیو ودموکراتيک، احتمال بروز وتسلط رژیم دیکتاتوری برایران ازمیان نخواهد رفت.
پرنسیبهای عمومی واهداف کانون
1- کانون فرهنگی وسیاسی خلق ترکمن که دراین سند ازآن باعنوان کانون یاد خواهد شد،تشکل مستقل مدنی ترکمنهای ایران برای تلاش در راه از میان بردن انواع تبعیض وستم ملی براساس مفاد منشور جهانی حقوق بشر است. وبدین جهت به روشهای مدنی ومسالمت آمیز مبارزه تأکید دارد.
2- کانون براین باوراست که درکشورهای چند زبانه و کثیرالمله ای همانند ایران، رفع تبعیض اتنیکی(قومی) وبرابر حقوقی برمبنای منشور جهانی حقوق بشر،وقتی می تواند عملی شود که کشور با سيستم فدراتیو و دموکراتيک اداره شود.
3- کانون به سکولاریزم ، به جدائی دین وایدئولوژی از دولت اعتقاد دارد و در راه ترویج آن مبارزه میکند.
4-کانون مدافع حقوق بشرجهانی، دوستی ملل وزندگی صلح آمیز بوده، برعلیه خشونت، نژادپرستی ومظاهر متعدد آن مبارزه میکند.
5- کانون به برابری حقوق زن و مرد، گروه های مذهبی، اتنیکی وزبانی اعتقاد داشته، و در راه تحقق آن میکوشد.
6-کانون با اعتقاد به رابطه ی تنگاتنگ سرنوشت خلق ترکمن با سرنوشت سایر خلقهای ایران، میکوشد بین تشکلهای منطقه ای با تشکلهای سراسری که در راه آزادی، دموکراسی و حقوق بشر مبارزه میکنند همکار وهمشویی بر قرار شود.
7- کانون از مبارزه در راه صلح، پیشرفت و استقرار نظمی نوین و عادلانه در روابط بین الملل، ایجاد جهانی عاری از سلاحهای هسته ای و شیمیایی وحفظ محط زیست پشتیبانی می نماید.
8- کانون از همه ی کسانی که بخاطر دفاع از آزادی، دموکراسی وحقوق بشر تحت تعقیب قرار گرفته ودچار مصائب و مشکلات گردیده اند، حمایت میکند.
9-جمع آوری وانتشار آثارفرهنگی وهنری، تدوین واشاعه ی خط و کتابت زبان ترکمنی،حفظ میراثهای فرهنگی و ادبی، اشاعه ی آداب و سنن مدنی وهمچنین مبارزه برعلیه تلاشهای ارتجاعی درراه تقویت خصومت در بین گروه های اتنیکی درایران و منطقه را کانون از اهداف اساسی خود محسوب میکند.
10- کانون درجهت معرفی هنر وادبیات خلق ترکمن درمیان سایر خلقها ونیز گرداوری، ترجمه واشاعه ی آثار ادبی- هنری و تجربه ی مبارزاتی سایرملل ایران وجهان درمیان خلق ترکمن بمنظورغنا بخشیدن به گنجینه ی دانش و فرهنگ خلقمان میکوشد
11-کانون درراه افشای ابعاد متعدد تبعیض وستم ملی نسبت به خلقمان، درسطح کشور وجهان بمنظور جلب همبستگی وحمایت سایرخلقها و مجامع بین المللی طرفدار حقوق بشر تلاش میورزد.
ارگان های کانون: عبارتند از واحدهای کانون ودوایر مطالعاتی آنها، مجمع عمومی وشورای واحدها، وشورای هماهنگی کانون .
الف : واحدهای کانون ودوایر مطالعاتی آنها
1-واحدهای کانون درهر محدوده ای چون شهر، استان وغیره، براساس توافق افراد کانون درآن محدوده شکل میگیرد.
2-هریک از واحدهای کانون مختار است با برگزاری مجمع عمومی،شورای آن واحد و مسئولین امور را انتخاب نماید.
3- هرواحد کانون بسته به تعداد افراد علاقمند به کار ومطالعه درعرصه ی تاریخ وفرهنگ ملی، حدالامکان یکی از دایره های:الف- زبان وادبیات و فولکور، ب- تاریخ وحقوق، ج- هنر و موسیقی، را تشکیل خواهد داد.
تبصره: درصورت ناکافی بودن تعداد افراد میتوان شماره دایره ها را کاهش ویا افراد علاقمند درهرعرصه را درارتباط با دایره ی مربوطه دریک واحد دیگر قرار داد.
ب : مجمع عمومی ویا کنفرانس واحدها ارگان عالی آنها بوده وهردوسال یکبار برگزار میشود وباشرکت دوسوم اعضا رسمیت می یابد. شرط برگزاری کنفرانس فوق العاده درخواست شورای کانون ویا تقاضای حداقل نصف بعلاوه ی یک از اعضای می باشد.
4-شورای هرواحد کانون درمجمع عمومی (کنفرانس) انتخاب میشود. و وظیفه ی پیش بردن مصوبات مجمع عمومی (و یا کنفرانس) وبرگزاری کنفرانس بعدی،ایجاد هماهنگی بین واحدهای کانون، انتشار نشریه، ارتباط وسایر امورجاری هر واحد بعهده ی "شورای کانون" در آن واحد میباشد.
5-هرواحد کانون درچارچوب اهداف کلی میتواند به مناسبتهای مختلف اعلامیه صادرنماید ویا جلسات بحث وگفتگوی ترتیب دهد ونیز با گروهها، جمعیتها وغیره رابطه برقرارکرده اعلامیه ی مشترک بدهد، و وارد أکسیونهای مشترک شود.
ج : شورای هماهنگی کانون
1-شورای هماهنگی کانون هیأتی از نمایندگان واحدهای کانون برای برقراری هماهنگی وهمکاری درفعالیت بین واحدها و افرادی که مشکلاتی مجب عدم قرار گرفتن آنها دریکی از واحدها شده،می باشد.
2-شورای هماهنگی در راه برقراری همسوئی وهمکاری با دیگر نیروها ترکمن ودیگران درچاچوب "پرنسیبهای عمومی واهداف کانون" نیز موظف هستند.
*-هزینه های کانون از محل حق عضویتها، کمکهای مالی وتدابیری که احتمالا اعضا پیشنهاد داده داوطلب اجرایش شوند، تأمین خواهد شد.%