گزارشی از سخنرانی با عنوان ترکمنها وانقلاب مشروطه
بررسی رویدادها ومسائل تاریخی مربوط به ترکمنهای ایران درمرحله ی پس از پیدایش مرز "ایران و روسیه " در دوسوی دریای خزر، برای کسب شناخت علمی از ریشه های بسیاری از مسائل امروزی ترکمنها ومنطقه کمک فراوانی خواهد نمود.
از میان نکات قابل تأمل دراینمورد یکی هم نام انتخاب شده بر نهضت ویا انقلاب مردم ایران در راه اداره ی دموکراتیک کشور از طریق قانون ها و مقرراتی است که نمایندگان مردم در "مجلس شورای ملی" وضع می کنند. سوال اصلی این است که چرا به این ماجرای تاریخی دراروپا از عنوان علمی وعامه فهم "انقلاب قانون اساسی" استفاده میشود ولی درایران از واژه ی مذهبی " مشروطه" ؟ مگر هدف این نبوده که درایران نیز به جای یک فرد به نام شاه و غیره قانون حرف اول را بزند ؟
ایل گویجی، 2009-08-27
---------------------------------------------
سایت " turkmenbook.com " بخشی هائی از سخنرانی دکتر اراز محمد سارلی را ، با لینک دادن به سایت turkmennashr.com دراختیار خوانندگان قرارداده وچنین نوشته : اینک با کلیک بر روی گزینه ادامه میتوانید بخشی از این سخنرانی را دریافت نمایید.
برشهایی از نقش ترکمنها در مشروطیت
جای بسی تأسف است که درگرامیداشت یکصدمین سال مشروطیت به نقش ترکمنها پرداخته نشد. کسانیکه درگرگان متولی برگزاری بزرگداشت تأسیس مشروطیت در ایران بودند حتی توفیقی درجهت جلب توجه محققین محلی به موضوعی با چنین اهمیت نایل نیامدند. درعوض اشاراتی به نقش منفی ترکمنها درعصر مشروطیت رفت. بهمین جهت کوشیده ایم تا اجمالأبه رخدادهای این دوره از تاریخ ایران و نقش ترکمنها و درسهایی که میتوان از آن گرفت بپردازیم. اینجانب در طی دو سه دهه ی گذشته دراین باره تحقیقات داشته ام که متأسفانه فرصت و امکان انتشار آن تا کنون میسر نشده است.
اولین ثمره ی مشروطیت: نام مشروطه با شکل گیری مجلس شورای ملی در دوره ی قاجاریه قرین است. دراولین دور مجلس ترکمنها نماینده ای نداشتند اما درمجلس دوم به سال 1329 ه. مقرر گردید تا ازترکمنها یک نماینده به مجلس راه یابد. آنگونه که درمخابرات استر آباد نقل شده؛ کاندیدای ترکمن ها بدین منظور آدینه محمد خان ترکمان بود که با نهصد وادی رأی به مجلس شورای ملی راه یافت . اولین صدا و رأی ترکمنها در دوره ی قاجار را به فال نیک می باید گرفت. یک نماینده با یک رأی و حضور مستمر خود درمجلس بسیاری از معادلات را برهم زد.
آدینه محمد خان که بود؟
آدینه محمد خان جعفربای ( که نوادگان کنونی ایشان امروزه با فامیلی «نیرومند» درگمیشان وگنبد کاووس وبندر ترکمن شناخته می شوند.) تحصیلات خود را در بخارا به اتمام رسانید سپس بواسطه ذکاوت و مراودات خود با اهالی استر آباد بزودی زبان فارسی را می آموزد گفته اند استعداد درخشان آدینه محمد خان موجب حسادت برخی افراد بوده است؛ بهمین جهت لقب آنا شیطان به او داده بودند. او خود درجواب به این سوال که چرا چنین اسمی را به شما داده اند میگفت؟ « دشمنان آنه شیطان می گویند ولی دوستان آنه جان وآنه ملا می گویند.» هنگام عزیمت او به تهران جهت حضور در مجلس شورای اسلامی مادرش نگران از راه پر خطر، دلواپسی خود را بروز می دهد و می گوید: «اگر نمایندگی مجلس امر قابلی بود طوایف قوی تری بودند و نماینده می دادند. چرا که بنا بر گفته استاد عبد الغفور آخوند مسیر ترکمن صحرا تا تهران حداقل دوازده روز طول می کشید» او در جواب به مادرش گفته بود: «مادر! آنان هنوز ارزش این کار (نمایندگی مجلس) را نمی دانند.اگر می دانستند. به امثال من نمی رسید.
نماینده ترکمنها در مجلس چه کرد؟
اگر بگوییم که در روزهای تحصیلات دانشجویی کتابخانه ای تهران را برای یافتن صفحاتی از تاریخ ترکمن زیرورو کرده ام ؛ شاهد سخن گزافه ای نباشد. بر این اساس کتابخانه مجلس شورای اسلامی هدف اصلی مطالعاتم بود. روز به روز حضور آدینه محمد خان را در مذاکرات مکتوب مجلس سطر به سطر مطالعه کردم و یادداشت گرفتم و کپی برداشتم بر اساس مستندات مجلس می توان گفت نماینده ترکمن ها نقش بزرگی در تغییر رفتار ، لحن خطاب و استفاده از تعبیرات موهن و زشت از تربیون مجلس داشت، بگونه ای که ترکمن ها در منظر قاجاریه حق و ناحق همیشه محکوم بوده اند با وجود دو فضای جدیدی در به رسمیت شناختن حقوق اهالی ترکمن صحرا پدید آمد. جالب تر آنکه آدینه محمد خان کوشیده است در بسیاری از مصوبات نظر مثبت یا منفی داشته باشد. و کمتر رأی ممتنع داده است. مفهوم این رویه نشان دهنده حساسیت و پیگیری مصوبات از طرف ایشان و واکنش های بجا بوده است.
حکام محلی چه می کردند؟
اگر چه طبق عادت و سنت رفتار سیاسی رجال قاجار همیشه طوایف عوامل نا امنی و نابسامانی اوضاع ایران قلمداد می شدند. لیکن روحانیون و روشنفکران و تجار معروف ترکمن همواره در پی ایجاد آرامش، عدالت و امنیت اجتماعی بوده این افراد از تبعیض هایی که بر ایلات و طوایف می گذشته به ستوه آمده بودند. در مقابل حاکمان محلی به دورغ و تزویر اقوام را موجب نا امنی و تمرد و اغتشاش معرفی کرده ، بودجه و مواجب بیشتری از دولت مرکزی تقاضا می کرده اند. این موضوع در مورد ساعد الدوله ناصرالدین شاه و سپیدار اعظم دوره مظفرالدین و عهد مشروطه در استر آباد و شجاع الدوله و سهام السلطنه و آصف الدوله در خراسان صدق می کند.
چه خونریزی ای که بدست این حاکم صورت نپذیرفت و چه آلاچیق هایی که بر کام آتش خشم آنان نسوخت. و چه بیگناهانی با سرهای بریده به تهران منتقل شدند تا علامت تأدیب و تسلیم باشد.
آخرین مورد در روزهای مشروطه سپیدار اعظم تنکابنی بود که به قتل و غارت ایلات ترکمن پرداخت و سپس خود را در ردیف مشروطه خواهان جا زد.
مشروطه خواهی رسم دیرینه ترکمنها
با پژوهش درباره تاریخ سیاسی، اداری و حکومتی ترکمن ها در می یابیم که یاشولی ها و شورای مصلحت آنان بعنوان مهم ترین نهاد تصمیم گیری در تعیین راهبرد ها و ایفای نقش پرداخته اند. از اتحاد قبایل در عهد اوغوزخان گرفته تا دوره حاضر ترکیب یاشولی های طایفه و ایلات مرسوم بوده است. فریزر در سال 1831 .م. نوشته است: « یموت ها و گوگلان ها خان ندارند، بلکه ریش سفیدانی دارند که در حق آنان نهایت احترام را به جای می آورند و در تمام مورادی که مربوط به مصالح عامه باشد.پند آنان را می شنوند » راینو هم به عدم مشاهده ی نظام خان خانی اذعان دارد. خانم بوگاشیوا (بی بی رابعه ) می گوید ترکمن ها همواره از میانجی بهره برده اند بسیاری داوری آخوند ها مسایل مورد مناقشه را حل و فصل می کنند.
اعضای مجلس مشورت یاشولی ها بمدت یک الی دو سال انتخاب می شد. فلذا می توان گفت امورات داخلی و خارجی ترکمن ها بر اساس مشاوره و مشروطه استوار بوده است.
عثمان آخوند و مجلس یاشولی ها
یکی از تأثیرات مثبت مشروطیت بر ترکمن ها احساس همگرایی ملی با ایران بود. کسانی مانند عثمان آخوند کوشیده اند تا دراین چار چوب مجلس مشورتی ترکمن ها را سازماندهی کنند تا از نیرو و توان این قوم سوء استفاده نشود . در سال 1916 تشنج عجیبی بر ترکمن صحرا رخنه کرد. یکی از دلایل آن اغتشاش در تهران و سوء استفاده حکام محلی از ایلات می توانست باشد. در این شرایط شورای عالی ریش سفیدان اعم از بعنوان آتابای و گوکلان بر منازعات فیمابین خود خاتمه داده با همدلی در جهت احقاق حقوق قوم خود تلاش نمایند.
در نامه ای از عثمان آخوند به مرکز آمده است که «ما رعیت ایران هستیم و چیزی جز حقوق رعیتی نمی خواهیم » این نوع بیان ضمن اینکه نشان میدهد عثمان آخوند آنگونه که برخی تصور میکنند بدنبال تجزیه طلبی نبوده بلکه دقیقأ همگام با امیدهای مشروطه خواهی درجهت استیفای حقوق قوم خود درچارچوب ایران گام برداشته است.
مشروطه خواهان ترکمن چه کسانی بودند؟
نهضت مشروطه درگرگان توسط شخصیت روحانی به نام مقصودلو رهبری می شد. ترکمنها کوشش داشتند تا با مشروطه خواهان گیلان و استرآباد روابط خوبی داشته باشند. شخصیت های روحانی و روشنفکران ترکمن مانند آدینه محمد خان عثمان آخوند رجب آخوند، عبدالله (پدر عبدالله زاده ها) ، تویجان حاجی، صفر آخوند در بین مردم به مشروطه خواهی شهرت داشتند. عبدالله رابط ترکمنها با مشروطه خواهان گرگان بود که بعد ها به همین واسطه معروف به عبدالله مجلس گردید. اکثر نشست مشروطه خواهان درگمیشان درمنزل عبدالله مجلس یا رجب آخوند برگزار می شد. علاوه بر اینان دربخشهای مختلف عموم ترکمنان امیدوار به اقدامات سازنده دولت مشروطه بودند.
محمد علیشاه و خواجه نفس
شوخ بای یک ترکمن متمول بود و خانه ی مجللی داشت . مجموعه رویدادهای تهران و روابط بین الملل دست به دست هم داد تا محمد علیشاه از روسیه و از راه دریا برگردد درخانه او منزل اختیار کند. او منزل شوخ بای را که تا چند سال پیش هم برپا بود ستاد فرماندهی خود قرار داده بود. به سران ایلات و طوایف نامه و قاصد و پیغام می فرستاد تا قشون قابل توجهی جمع نموده باشد. تعدادی از اهالی ترکمن وغیرترکمن را به منظور فتح تهران گسیل داشت. همه می دانیم نتایج این قشون کشی چه بوده است. کسانیکه به دنبال نتیجه می روند هنگام وفوری بودند بدون اینکه قدرت تجزیه و تحلیل مشروطه واهداف و دستاورد های آن را داشته باشند. در این قشون کشی مشارکت کردند و کشته و یا اسیر به تهران انتقال یافتند. نقطه تلاقی جعفر آباد و رامین بود و ارتش به فرماندهی یفرم خان توانست مشروطه را از خطر سقوط نجات دهد.
قلیچ ایشان
یکی از افراد منتقذ گوکلان سید قلیچ ایشان بود که فرمانداران زیادی داشت از مدرسه دین او جزو اولین بنا ه ای ماندگار قرن حاضر می باید نام برد. قلیچ ایشان در اردوی محمد علیشاه حاضر گردید وبعد از اثر نقش بر آب شدن طرح محمد علیشاه به رامیان برده شد بعنوان اسیر و در آنجا هم به محبوبیتش افزوده شد . تا اینکه آزاد گردید.
رجب آخوند
نام رجب آخوند صیادی در اغلب نشریات دوره مشروطه که به مسائل حکومت استر آباد پرداخته اند به چشم می خورد. استاد آهنگری نیز مشروح مذاکرات آنان در کتاب خود به زبان ترکمنی آورده است. از منظر رجب آخوند تعامل با حکومت مشروطه و سانترالیزم دولتی ایران روند احقاق حقوق تراکمه را تسریع می کرد.
رجب آخوند مانند روحانیون سابق الذکر از مدارس بخارا و خیوه فارغ التحصیل شده بودند.
محمد گلدیخان و نادرخان ترکمان
در دوره مشروطه رهبران گوکلانی به جهت آشتی عمومی به بلندیهای کوه های البرز فرا خوانده می شوند. رهبران ترکمن درشب میهمانی در روستای نردین دستگیر می شوند وسپس یکی پس از دیگری درانظار عمومی به توپ بسته می شوند درخیابانی که هنوز به نام و یاد این عمل ناجوانمردانه شناخته می شود. این موضوع توسط آدینه محمد خان ترکمان درمجلس شورای اسلامی افشاگری شد تا حدی که حکومت تا استیضاح پیش رفت کمیسیون تحقیق درگزارشهای خود اجرای خود سرانه دم توپ گذاشتن سران ترکمن در نردین را تأیید نمودند «موافق احکام صادره برای تحقیقات قتل محمد گلدیخان با هفده نفر دیگر از تراکمه به بلوک نردین مامورم فرموده بودید معجلأ خود را به آن سامان رسانیده از طبقه رعایا و اشخاص بیطرف در صدد تحقیق و تفتیش بر آیید » (اسناد وزارت داخله) %
- فایل مطلب: http://www.turkmennashr.com/modules/news/article.php?storyid=274
------------------------------------------------------------------------------------
1 - گزارش سایت "تورکمن بوک"
به دعوت انجمن شعر و ادب ترکمنی میراث کنبد کاووس دکتر اراز محمد سارلی تاریخدان و استاد دانشگاه به سخنرانی پیرامون نقش ترکمنها درمشروطیت پرداخت.
به گزارش سایت turkmennashr.com دکتر سارلی دراین سخنرانی نکات بسیار مهمی درارتباط با همگرایی و واگرایی ترکمنها در دوره پرتنش مشروطه پرداخت.
اینک با کلیک بر روی گزینه ادامه میتوانید بخشی از این سخنرانی را دریافت نمایید.
---------------------------------------------------
2 – گزارش دیگری از سایت "تورکمن بوک"
نشست ماهانه انجمن شعر و ادب ترکمنی میراث گنبد با سخنرانی دکتر ارازمحمد سارلی با موضوع مشروطیت و ترکمنها (همگرایی و واگرایی) برگزار شد.
این جلسه که با استقبال شدید جمع کثیری از اهل قلم و تاریخ دانان روبرو گردید ، پیرامون نقش ترکمنها درمشروطیت سخنان مبسوطی ایراد گردید وطی ان چگونگی مشارکت ترکمنها و رهبران مشروطه خواه ترکمن معرفی گردید.
دکتر سارلی با نگاه انتقادی به همراهی اقشاری از ترکمنها با حرکت ارتجاعی محمدعلی شاه نقش خوانین و فئودالهای وقت را در این سمت گیری بیان داشت.
همچنین از نقش مثبت علما برجسته ترکمن همچون ...
-----------------------------------
3 - گزارش سایت "تورکمن نشر" با عنوان دکتر سارلی : ترکمنها بنیادهای مشروطه را استحکام بخشیدند
( فایل: http://www.turkmennashr.com/modules/news/article.php?storyid=270 )
نشست ماهانه انجمن شعر و ادب ترکمنی میراث گنبد با سخنرانی دکتر ارازمحمد سارلی با موضوع مشروطیت و ترکمن ها (همگرایی و واگرایی) برگزار شد.
این جلسه که با استقبال شدید جمع کثیری از اهل قلم و تاریخ دانان روبرو گردید ، پیرامون نقش ترکمن ها در مشروطیت سخنان مبسوطی ایراد گردید و طی ان چگونگی مشارکت ترکمن ها و رهبران مشروطه خواه ترکمن معرفی گردید.
دکتر سارلی با نگاه انتقادی به همراهی اقشاری از ترکمن ها با حرکت ارتجاعی محمد علی شاه نقش خوانین و فئودال های وقت را در این سمت گیری بیان داشت.
همچنین از نقش مثبت علما برجسته ترکمن همچون.رجب آخوند ، عثمان آخوند و آدینه محمد خان را ستود و افزود ورود آدینه محمد خان به مجلس دوم مشروطه اولین تجربه ترکمن ها در ایفای حقوق قانونی گامی ارزشمند برشمرد.
دکتر سارلی دو جریان واپس گرایانه و همگرایانه را واقعیتی انکارناپذیر درسمت گیری ترکمنهای دوره مشروطه بر شمرد و افزود نهایتا نهضت مشروطه موجب مشارکت بیشتر ترکمنها به جهت رفع مظالم شاهان قاجار شده است وضمن تقویت همگرایی و سانترالیسم ایرانی از یک طرف و آگاهی قومی از طرف دیگر شد.
مشروح این سخنان به زودی منتشر خواهد شد.
-----------------------------------------
تركمانان درعصر مشروطه
نوشته ی: عبدالرحیم قاضی دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ، منبع: سایت بایراق.ایر
- فایل مطلب : http://www.bayragh.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=208
----------------------------------------------------------------
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر