چالش‌های پیش روی قزاقستان هسته‌ای
تحلیلی
برابعاد و پیامدهای هسته‌ای شدن قزاقستان
به
گزارش پایگاه خبری و تحلیلی ترکمن؛ این یک واقعیت است که روسیه
انگیزه‌های سیاسی برای ساخت وگسترش نیروگاه‌های هسته‌ای درکشورهای آسیای مرکزی
دارد. پس ازالحاق کریمه درسال ۲۰۱۴، روسیه ازنظر سیاسی تا حدودی ازجهان غرب جدا شد وتلاش
می‌کند با کمک به توسعه صنعت هسته‌ای درکشورهای آسیای مرکزی باعث شکل‌گیری
پیوندهای مستحکم‌تر وگسترش نفوذ خود دراین کشورها شود. به عقیده مخالفان،برای قزاقستان
خطر بزرگ‌تر ازنیروگاه هسته‌ای، خطر پررنگ‌تر شدن حضورروسیه است. یک نیروگاه هسته‌ای
قزاقستان را با اقتصاد روسیه، بیش از پیش ادغام می‌کند ونیز احتمالاً روسیه درنظردارد
قزاقستان را سال‌ها به بهانه تعهدات مختلف تحت کنترل خود نگه دارد.
مقدمه
انرژی هسته‌ای درهمه جا منتقدان
خاص خودش را دارد، اما درکمتر کشوری این مسئله به‌اندازه قزاقستان بحث‌برانگیزاست-
کشوری که برنامه هسته‌ای شوروی وبویژه آزمایش‌های اتمی و پیامدهای بلندمدت آن
خاطرات تلخی را برای مردم این کشور بجای گذاشته است.
موضوع نیروگاه هسته‌ای وکاربرد
انرژی هسته‌ای درقزاقستان ازحساسیت‌های خاصی برخوردار است، بخصوص که این کشور بیش
از هرکشور دیگری در جهان در دوران اتحاد جماهیر شوروی صحنه اجرای آزمایش‌های هسته‌ای
بوده است.
بین سالهای۱۹۴۹ و۱۹۸۹ که قزاقستان یکی ازجمهوری‌های اتحاد جماهیرشوروی بود،۳۴۰ آزمایش زیرزمینی و۱۱۶ آزمایش اتمسفری درمنطقه “سمی پالاتینسک” درشمال شرقی
قزاقستان انجام شد. برخی ازساکنان این منطقه هنوزهم آثار ناشی ازاین آزمایش‌ها را
با خود به همراه دارند.
این تجربه درکنارگفتمان‌های عدم
اشاعه وغیرهسته‌ای شدن نورسلطان نظربایف منجر به شکل‌گیری یک عامل بازدارنده
قدرتمند در هسته‌ای شدن قزاقستان گردیده است.
همین‌طور درسطح توازن منطقه‌ای
آسیای مرکزی ونیز نگاه‌های خاص کشورهای غربی به ساختار سیاسی و اقتصادی دولت درقزاقستان و تهدیدهای
ناشی ازهسته‌ای شدن در این وضعیت، عموماً با اتکا به این پشتوانه افکار عمومی مطرح
شده است.
با این وجود به نظر می‌رسد
قزاقستان با تمرکز برمزیت‌های نسبی خود وبویژه با توجه به رویکردهای اخیر
دولت ازبکستان، برای هسته‌ای شدن دوباره مصمم است که این موضوع ابعاد
وپیامدهای قابل‌توجهی درسطح داخلی وبین‌المللی خواهد داشت.
مزیت‌های بالقوه وبالفعل هسته‌ای قزاقستان
هرچند معمولاً درخبرها بیشتر از
ذخایر نفت قزاقستان صحبت شده است اما شاید برخی ندانند که این کشور ۲۵ درصد از ذخایر اورانیوم جهان را دارد وازحیث دارا بودن
ذخایر اورانیوم پس از کشور استرالیا در رده دوم جهان است.
کارشناسان می‌گویند ذخایر اورانیوم
قزاقستان برای تأمین برق هسته‌ای کل جهان به مدت ۵۰ سال کافی است. قزاقستان با اورانیوم فراوان خود درموقعیت
بسیار مناسبی برای تولید انرژی هسته‌ای ارزان قرار دارد.
این کشور درسال گذشته ۴۱ درصد ازعرضه جهانی اورانیوم را دراختیار داشته است که
قسمت اعظم آن بیشتر به سه کشور چین، کانادا و روسیه صادر شده است.
تنها نیروگاه هسته‌ای این کشور
نیروگاه ۹۰ مگاواتی “مانگوشلاک” (Mangyshlak) در آکتائو بود که در آوریل ۱۹۹۹ تعطیل شد. بااین‌حال مقامات قزاقستان هرچند سال یک‌بار
درمورد ساخت نیروگاه جدید صحبت‌هایی مطرح کرده‌اند که البته بعد از مدتی به دست
فراموشی سپرده می‌شود.
درآخرین اظهارنظر رسمی مقامات
قزاقستان، درماه سپتامبر (شهریور) گذشته توکایف رئیس‌جمهورقزاقستان درسخنرانی خود
در مجمع اقتصادی شرق که درروسیه برگزار می‌شد
اظهار داشت که اکنون قزاقستان به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور آسیای مرکزی نیاز به
نیروگاه هسته‌ای دارد.
توکایف درماه مه عنوان کرده بود که
قزاقستان تا سال ۲۰۳۰ با کمبود انرژی بخصوص درحوزه برق مواجه خواهد شد ودرچند
ماه گذشته سعی کرده است تا نگرانی‌های افکار عمومی قزاقستان را که خاطرات خوبی
ازفعالیت‌های هسته‌ای شوروی ندارند، برطرف نماید وچندی پیش نیز عنوان کرد که بیشتر
نگرانی‌های هسته‌ای در قزاقستان “غیرمنطقی” است.
شیبوتوف از مشاوران توکایف نیز
اخیراً در کانال تلگرامی خود نوشت: پنج نیروگاه هسته‌ای با چهار راکتور برای تأمین
تمام نیازهای انرژی قزاقستان کافی خواهد بود و در ادامه مطلب خود خواستار جایگزینی
این روش برای تولید برق، بجای روش‌های سنتی قبلی شد.
درحال حاضر حدود ۷۰ درصد برق درقزاقستان از طریق سوزاندن زغال‌سنگ تولید
می‌شود که ازنظر مقررات زیست‌محیطی ونیز عضویت قزاقستان درپیمان آب و هوایی پاریس
بسیار نامطلوب است.
علاوه بر این ، شبکه‌های برق و
دیگر زیرساخت‌هایی که برق را از نیروگاه‌های حرارتی به شهرها ارائه می‌دهند، به‌طور
فاجعه‌بار فرسوده شده است و با اینکه قزاقستان هرسال بیش از مصرف خود برق تولید می‌کند
اما زمستان هرسال این کشور با کمبود برق مواجه می‌شود و گرفتار خاموشی می‌شود.
این وضعیت کشور را با بحران مواجه
کرده و دولت را مجبور می‌کند تا از همسایگان خود به‌ویژه قرقیزستان برق خریداری
کند.
“انرژی سبز” درکشور قزاقستان نیز به چند نیروگاه بادی وخورشیدی
خلاصه می‌شود که سهم آن‌ها تنها ۰.۲ درصد از کل تولید برق این کشور را تشکیل می‌دهد وهزینه
تولید برق آن هنوز چندین برابر “زغال‌سنگ” است که عملاً این روش تولید انرژی را
فاقد صرفه
اقتصادی نموده است.
با توجه به برنامه‌های
بلندپروازانه قزاقستان برای پیشرفت در حوزه صنعت، عملاً امکان توسعه در این حوزه
بدون داشتن امنیت انرژی، غیرممکن است و برای قزاقستان در حال حاضر ساخت نیروگاه
هسته‌ای تنها راه برون‌رفت از این شرایط است.
مختصات نیروگاه‌های جدید
درمورد نیروگاه جدید قزاقستان
اطلاعات زیادی دراختیار نیست اما درسال ۲۰۱۹ معاون وزیر انرژی این کشورگفته
بود “اولکن”، روستایی در نزدیکی دریاچه بلخاش، مکانی ایدئال برای تأسیس نیروگاه
اتمی خواهد بود.
جایی تقریباً نزدیک به جاده اصلی
نورسلطان به آلماتی. درهمین حال وادیم بوریکو، فعال محیط‌زیستی قزاقستان با این
نظر که این مکان برای نیروگاه اتمی ایدئال است مخالف است ودرفیسبوک خود نوشت:
“اولکن” ممکن است از نظر جغرافیایی مناسب باشد، زیرا [نیروگاه هسته‌ای] برای خنک
شدن به آب احتیاج دارد، اما بر روی یک گسل زمین ساختی قرار دارد، که ساخت نیروگاه
درآنجا را بسیار نامطلوب می‌کند.
اگر اتفاقی در نیروگاه رخ دهد،
ممکن است بلخاش را با کل اکوسیستم آن از دست بدهیم.”
واکنش افکار عمومی
از زمان جدی‌تر شدن بحث ساخت
نیروگاه اتمی این مسئله تبدیل به موضوعی داغ در رسانه‌ها و افکار و عمومی و محلی
برای نزاع گروه‌های مدنی شده است.
گروه‌هایی که مخالف ساخت نیروگاه
هستند از فاجعه آریس واحتمال وقوع آن برای تأسیسات هسته‌ای قزاقستان، برای تحریک افکار
عمومی استفاده می‌کنند. درحال حاضر مخالفت با ساخت نیروگاه اتمی درقزاقستان یکی از
برنامه‌های مهم فعالان مدنی در این کشور است و نکته جالب توجه درمورد این گروه‌ها
این است که اکثر این افراد دارای گرایش به آمریکا و دارای ارتباط باشخصیت‌های این
کشور هستند.
درچند ماه اخیر نیز برخی خبرگزاری‌ها
وکانال‌های تلگرامی قزاقستان مطالبی وجود داشت که با دلایل علمی توضیح می‌داد قزاقستان به
انرژی هسته‌ای نیاز ندارد:(به‌عنوان‌مثال خبرگزاری Exclusive .kz)
ظاهراً یک کمپین برنامه‌ریزی‌شده
برای تحت‌فشار قراردادن ولغو کردن برنامه‌های روسیه برای ساخت نیروگاه هسته‌ای
درقزاقستان در جریان است. داده‌های نظرسنجی اداره سنجش افکارعمومی DEMOSCOPE نشان می‌دهد که درحال حاضر ۵۵ درصد ازمردم قزاقستان مخالف ساخت نیروگاه هسته‌ای دراین
کشورهستند و فقط حدود ۴۰ درصد از این طرح حمایت می‌کنند.
این نظرسنجی “نگرش قزاقستانی‌ها به
ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای” از ۱۹ تا ۲۶ سپتامبر درتمام مناطق قزاقستان با حضور ۱۱۰۰ نفر انجام شد واطلاعات زیر ازآن به دست آمده است:
درمجموع ۵۵ درصد ازمردم قزاقستان که درنظرسنجی شرکت کردند مخالف
ساخت نیروگاه هسته‌ای هستند. ۳۶ درصد معتقدند که قزاقستان آمادگی ساخت چنین تأسیساتی
را ندارد و ۱۹ درصد معتقدند که انرژی هسته‌ای برای محیط‌زیست وانسان
خطرناک است.
با این‌حال، ۴۰ درصد ازمردم قزاقستان ازابتکار رئیس‌جمهور حمایت می‌کنند
البته ۳۰ درصد معتقدند که لازم است ابتدا خطرات را بررسی و
تجربیات کشورهای دیگر را تحلیل کرد و فقط ۱۰ درصد به‌طور کامل با تصمیم
توکایف موافق هستند.
به‌طورکلی نتایج این نظرسنجی نشان
داد که تصویر عمومی درقزاقستان از ساخت نیروگاه هسته‌ای بدبینانه است وقزاقستانی‌ها
ساخت نیروگاه هسته‌ای را به دلیل ترس از خطرات زیست‌محیطی و فساد تائید نمی‌کنند.
در کنار موضوع محیط زیستی، مسئله
دیگر بحث فساد و ناکارآمدی دولت است. قزاقستان به مدت یک دهه هرازگاهی از سوی لابی
هسته‌ای روسیه در مورد ساخت نیروگاه هسته‌ای تحت‌فشار قرار می‌گیرد.
علاوه بر این، ساخت نیروگاه هسته‌ای
هزینه هنگفتی برای دولت قزاقستان خواهد داشت که شامل هزینه‌های آتی جهت ایمن‌سازی،
تربیت نیروی متخصص ونگهداری تأسیسات می‌شود.
ازدیگر نگرانی‌ها موجود، مسائل مربوط
به فساد بالای قراردادها درقزاقستان است نکته‌ای که پروژه ساخت نیروگاه هسته‌ای
نیز ازآن در امان نخواهد بود.
نکته اصلی وبستر فساد خیز دراین
رابطه، بحث مربوط به منافع تجاری درقراردادها با بودجه‌های چند میلیارد دلاری است
که قراراست طی چند دهه هزینه شود آن‌هم درشرایطی که عملاً امکان دسترسی به جزئیات
این قراردادها تقریباً غیرممکن است وبا درنظرگرفتن این واقعیت که الیگارشی قزاقستان
منافع اقتصادی خود را برهرچیز مقدم می‌داند هیچ تضمینی وجود ندارد که پروژه ساخت
نیروگاه هسته‌ای درگیر فساد نباشد.
جمع‌بندی
انتخاب روسیه توسط توکایف برای
درخواست وپافشاری مجدد جهت تأسیس نیروگاه اتمی دارای پیام‌های بسیاری است. براساس
گزارش‌های غیررسمی، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در دیدار خود با توکایف درجریان
برگزاری مجمع اقتصادی شرق و نیز دیدار اواسط فروردین ماه امسال با توکایف در مسکو،
پیشنهاد کمک روسیه به قزاقستان در زمینه ساخت نیروگاه هسته‌ای را داده است.
این یک واقعیت است که روسیه انگیزه‌های
سیاسی برای ساخت وگسترش نیروگاه‌های هسته‌ای درکشورهای آسیای مرکزی دارد. پس از
الحاق کریمه درسال ۲۰۱۴، روسیه از نظرسیاسی تا حدودی ازجهان غرب جدا شد وتلاش
می‌کند با کمک به توسعه صنعت هسته‌ای در کشورهای آسیای مرکزی باعث شکل‌گیری
پیوندهای مستحکم‌تر و گسترش نفوذ خود دراین کشورها شود.
به احتمال قریب به یقین پیمانکار
این پروژه شرکت “روس اتم” خواهد بود، شرکت دولتی روسیه که ازسال‌های دور درصنعت
هسته‌ای فعال است.
شرکت روس اتم یکی از بزرگ‌ترین
شرکت‌های فعال درحوزه‌ی فناوری هسته‌ای درجهان است. درسال‌های اخیر، “روس اتم” روی
پروژه‌هایی از بلاروس تا بولیوی کارکرده است ودرمنطقه آسیای مرکزی نیز ازبکستان درسال ۲۰۱۸ برای ساخت نیروگاه هسته‌ای در منطقه “جیزاخ” با
استخدام این شرکت توانست موافقت مسکو برای دریافت وام ۱۱ میلیارد دلاری را بگیرد.
به عقیده مخالفان، برای قزاقستان
خطر بزرگ‌تر از نیروگاه هسته‌ای، خطر پررنگ‌تر شدن حضور روسیه است. یک نیروگاه
هسته‌ای قزاقستان را با اقتصاد روسیه، بیش از پیش ادغام می‌کند و نیز احتمالاً
روسیه درنظر دارد قزاقستان را سال‌ها به بهانه تعهدات مختلف تحت کنترل خود نگه
دارد.
بهانه‌هایی همچون: آموزش متخصصان
آن‌هم صرفاً در روسیه، خرید تجهیزات از روسیه وخدمات فنی طولانی‌مدت روسیه به
قزاقستان. در حال حاضر آنچه مشخص است این نکته است که روسیه از نیروگاه‌های هسته‌ای
به‌عنوان “دارایی‌های ژئوپلیتیک” برای تقویت روابط دوجانبه استفاده می‌کند زیرا
رابطه بین تأمین‌کننده وخریدار حدوداً ۳۰ تا ۴۰ سال به طول می‌انجامد.
بیشتر مخالفان این تصمیم معتقدند
که بهتر است دولت به‌جای تصمیم‌گیری بدون مطالعه، یک استراتژی مشخص درحوزه انرژی
با توجه به تمام ابعاد درنظربگیرد وتمام گزینه‌های ممکن را بررسی کند. هرچند تا
آغاز مرحله اجرایی ساخت نیروگاه زمان زیادی باقی است وباید دید دولت قزاقستان
درنهایت چه تصمیمی خواهد گرفت.
>احمد قاسم
زاده > پژوهشگر موسسه مطالعات راهبردی شرق
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر